Estrella

ALANG-ALANG SA ISANG BATA

UMILING si Noli nang marinig ang sinabi niya.  “Bakit pa.  What is the point,” tanong nito.

“Tama,” ang ayon niya.  “Ano pa nga ba ang pakialam ko sa kanila.  Unless … unless I still love him.”

“And you do.”

Hinanap ni Mila ang mga mata ni Noli at nginitian niya ito.  “Once upon a time.”

“Ngayon, Mila,” may nais matiyak ang tinig ni Noli.

At umiling si Mila kaya pumayag si Noli na pumunta si Mila kina Elsa.  At kasama siya mula sa pagbili ng tsokolateng pasalubong para sa kay Joy.

SI JOY ay limang taong gulang, isang karaniwang bata na may karaniwang pananaw sa buhay.  Lahat ng makita at marinig ay tinatanggap na katotohanang hindi mapupuwing.  Itinatago sa sarili. Nagiging bahagi ng paglaki.

Maraming taon na ang nakalilipas, siya, si Mila ay isa ring Joy.  At may isang inang tulad ni Elsa.

“Ito ba'y oras pa ng pag-uwi ng isang lalaking may asawa?”

Ginising siya ng matinis na tinig ng kanyang ina.  Pupungas-pungas siyang bumangon sa pagkakahiga.  Tinungo ang pinanggalingan ng tinig.
“Ang bibig mo, Marta.  Tulog na ang mga kapit bahay,” paangit ang sagot.

“A, wala silang pakialam.  At kung nahihiya ka, ay uuwi ka nang maaga at nang hindi ako sumisigaw.”

“Marta!”

Doon siya lumabas ng pinto ng silid.  Ang larawang nakita niya ay matiim na tumimo sa kanyang isipan.  Nakadakot ang dalawang kamay ng kanyang ina, pilit na pinapalo sa dibdib ang kanyang ama.  Na hindi nito magawa sa dahilang hawak ng kanyang ama ang dalawang isig ng kanyang ina.

Nag-aaway sila, biglang sumilid sa kanyang isipan.  At nadama niyang ang katahimikan ng kanyang munting daidig ay niyanig ng isang nagbabantang panganib.  May kasamang iyak ang kanyang tawag.  Nanay!

Niyakap siya ng kanyang ina.  Hinimas-himas ng kanyang ulo.  Hinagkan hagkan sa pisngi.  “Kaawa-awang anak ko.  Kaawa-awa,” paulit uli na sambit nito.

Mahilig sa barkada ang kanyang ama, narinig niya sa kanyang ina.  Inuuna pa ang mga kaibigan bago ang pamilya.  Hindi na tayo mahal. Pinababayaan na.

Nagalit ang kanyang ama nang kanyang usisain tungkol sa bagay na iyon.  Hinarap ang kanyang ina.  “Anong kalokohan ang isinisilid mo sa ulo ng bata.”

“Totoo naman,” may kasamang dabog na sagot ng kanyang ina.

Kay lalim ng buntong-hininga ng kanyang ama.  At siya ang hinarap nito.  “May ikukuwento ako,” ang sabi sa kanya.  At ang kwento nito ay kakaiba.  Malaki na siya nang kanyang lubusang maunawaan.

Tungkol sa dalawang tinedyer na kaagad pumasok sa buhay mag-asawa.  Hindi pa handa.  Ang babae ay kaagad napasubo sa mga gawaing bahay tulad ng paglalaba, pagluluto, paglilinis ng bahay at nang magkaanak ay sa pag-aalaga nito.  Ang lalaki naman ay kinailangang maghanapbuhay kaagad, kasabay ang pag-aaral sa gabi upang makatapos ng karera at nang magkaroon naman ng magandang kinabukasan ang pamilya.  Ang mag-asawang tinedyer ay kapwa nagmamahalan, ngunit sa dahilang kapwa sila pagod, kaagad umiinit ang ulo, hindi maiwasan ang pag-aaway.  Nakatapos naman ang lalaki at nakalipat sa isang mainan na hanapbuhay.  Nagkaroon ng mga bagong kaibigan.  At kung minsan, ginagabi sa pag-uwi ngunit hindi naman ang ibig sabihin nito'y hindi na niya mahal ang pamilya.

“Kilala mo ba kung sino iyong lalaking sinasabi ko?” ang tanong sa kanya.

Umiling siya at natawa ang kanyang ama.  “Ako 'yon.  At mahal na mahal ko ikaw.  At saka ang iyong nanay.”

Ngunit iba ang sinasabi ng kanyang ina at higit siyang naniniwala rito.  Ang mga katunayan ay maliwanag niyang nakikita.  Mga gabing hindi dumarating ang kanyang ama.  Sabado at Linggong hindi makapa sa bahay.  Kung dumating naman ay away.  Sumbatan.  Sigawan.  Kaya lumaki siyang nalilito, walang makapang kapayapaan sa kanilang tahanan.

Nasa elementarya siya nang may mangyaring higit na malubha. Dinatnan niyang paalis ang kanyang ama may dalang damit.  Tinungo niya ang kanyang ina.  Hindi makapagsalita ito.  Nang tangkang mangusap ay tuluyang napahagulgol nang iyak.  At parang pinipiga ang kanyang puso sa matinding awa. Nanay … nanay.

Kay sakit ng katotohanan.  Ngunit walang luhang tumulo mula sa kanyang mga mata.  “Wala na,” ang sabi ng kanyang ina.  “May iba na siya.  May anak sila.”

Dinilig ng luha ng kanyang ina ang nakapunlang binhi ng galit sa kanyang dibdib.  At naging pataba ang hirap nilang tiniis upang maitaguyod ang buhay.
Lumaki siyang may kinamumuhian.  Lahat ng mga babaing maganda at todo makeup, sapagkat sa kanyang isipan ay ganoon ang larawan ng babaing umagaw sa pagmamahal ng kanyang ama sa kanila.  At lahat ng lalaki.  Sapagkat ang kanyang ama ay lalaki, na umalis, nilisan sila.  At pilit man niyang itinatanggi, nadadama rin niyang naghihinakit siya sa kanyang ina.  Sa abot ng kanyang isipan, alam niyang naiiba ang kanyang nanay sa karaniwang ina.  Malayung-malayo sa ina ni Noli na kapit bahay at kababata niya, ang tanging lalaking kanyang pinakikitunghan.  Mabait ito at hindi nagtataas ng boses sa ama ni Noli.  At hindi pa niya nakitang nagkagalit na nagsisigawan minsan man.  Mahal niya ang kanyang ina.  Ang kanyang ama.  Ngunit ang paninisi ay hindi niya maiwasan.  A, namumuhi siya sa buhay.  Ang sabi niya kay Noli.

“Huwag, Mila,”  isang araw, sabi sa kanya ng ina ni Noli.  “Huwag.”

“Hindi ko po mapigil ang aking sarili,” ang luha ay naglandas sa kanyang pisngi

Ito ay masuyong pinahid ng ina ni Noli.  “Ang kasalanan ng iyong mga magulang ay bunga lamang ng kanilang kabataan.  Huwag mo silang kamuhian.”

“Iniwan kami,” may himagsik an kanyang tinig.

“Naaburido an iyong ama.  Nataboy lamang sa pakikibarkada.  Naging lubhang selosa at makasarili ang iyong ina.”

“Kasalanan ni Nanay.”

“Hindi lubos.  Bata siya.  At napag-iwanan.  Naging taong bahay.  Naagnas ang pagtitiwala sa sarili.  Kung mayroon man sigurong may kasalanan ay kaming mga kapitbahay o ang iba pang taong nakauunawa ng mga pangyayari.”

“Anong ibig ninyong sabihin,”  nagtataka niyang tanong.

“Kung may nangahas sana sa amin na magpayo sa iyong ina, paliwanagan siya.”

“Bakit di kayo kumibo?”

Malungkot na ngumiti ang ina ni Noli.  “Ayaw naming masabi na nanghihimasok kami sa buhay ng may buhay.”

Ang naging usapan nila ng ina ni Noli ay naging laman ng kanyang isipan   at sa pagdili-dili ay dumating sa kanya ang unawa.  Tao lamang ang kanyang ama na nagnais umalpas sa tao lamang na ina niya.  Na maaang nagupo sa hirap, ang isipan ay tumigil na sa pagtubo, hindi na makaabot at makaagapay sa kanyang ama.

KASABAY ng pagdating ng unawa ang paghupa ng pagkamuhi sa kalalakihan.  Si Noli ay mabait.  Ang tatay ni Noli ay mabait.  Marami silang kakilala na mababait.  Kaya nang magdalaga siya at mag-aral, ilag man siya sa mga lalaki ay hindi naman siya lubusang malayo.  Nag-oopisina na siya nang makilala niya si Victor.  Nakilala sa pag-aabang-abang ng sasakyan.

“Ihahatid kita sa inyo.  Nais kong makilala ang pamilya mo.”

Tumanggi siya.  Hindi pa niya tiyak kung handa na ang kanyang ina na tumanggap ng lalaki sa kanilang pamamahay.  Maliban kay Noli.  At si Noli ay isang kaibigan.

Kaya hanggang sasakyan na lamang sila ni Victor.  At kalaunan, natutuloy sa miryendahan.  Hanggang sa mahulog ang kanyang loob dito.  Mula sa pagmimiryenda ay sumama siya sa pamamasyal, panonood ng sine.  Mahal daw siya ni Victor.  Mahal na mahal.  Kahit ano pa ang mangyari, siya lamang.
Naniwala siya.  At pinagtibay sa loob na ang nangyari sa kanyang mga magulang ay hindi mangyayari sa kanila.  Iiwasan niya ang  ugaling hindi nagustuhan ng kanyang ama sa kanyang ina.  Kung tutuusin, di ba doon lamang nagsimula ang lahat.  Bagaman at hindi naman lubusang masisisi ang kanyang ina.  May malaki ring pagkukulang ang kanyag ama.

Nang isang pinsan ng kanyang kaopisina ang nakakita kay Victor.  At sana ang sumunod na pangyayari ay isang masamang panaginip lamang.  Si Victor ay may asawa.  Elsa ang pangalan.  At isang anak.  Si Joy.

Kay lupit ng buhay.  Gusto niyang matawang-maiyak sa mga pangyayari.  How ironic.  Ang kanilang pamilya, all over again.  Ang kanyang ama si Victor.  Ang kanyang ina si Elsa.  Siya si Joy.  At siya pa rin, ngayon, ang babaing mang-aagaw.  Na kanyang kinamumuhian noon.

Sabi ng pinsan ng kanyang kaopisina, hindi masisisi si Victor.  Si Elsa ay ang tipo ng babae na hindi magugustuhang uwiin ng asawa.  Masyadong possessive.  Ang nakakahinayang ay hindi naman sila dating ganoon.  Marahil, may pinagmulan.  Ang kaawa-awa ay ang bata.  Si Joy.  Ngunit paano, mahirap makialam.

Kinausap niya si Victor.  Umamin ito.  “Totoo iyon, Mila.  Ngunit wala akong balak na lokohin ka.  Nakahanda akong iwan ang aking pamilya.  Wala nang pag-ibig.  Namamatay ang pag-ibig.”

Ngunit si Joy, ang anak ni Victor ang kanyang naalala.  Umiling siya.  “Hindi.  Bumalik ka sa iyong asawa.  Kay Joy.”

Naghiwalay sila ni Victor.  Kalauan ay naghilom ang naging sugat ng kanyang puso.  Si Noli ay mainam na manggagamot.  Sinusundo siya nito sa opisina.  Sabay silang umuuwi.  Kung gabi ay dumadalaw sa kanya.

Nang isang araw ay nakita nila si Victor.  May kasamang babae.  Bago raw kasintahan.  At parang may kamay na bakal na pumisil sa kanyang puso.  Naalala niyang muli si Joy.  Siya ay si Joy.  At si Joy at siya, si mila, ay iisa.  Anak ng isang pag-asawahang unti-unting nagkakalayo.

At nakabuo siya ng pasiya.  Tinawagan nya sa  telepono si Elsa.

ANG SASAKYAN ay sa harapan mismo ng bahay huminto.  Isang bunggalo na nakatirik sa isang hindi kalakihang bakuran.  Mahigpit ang pagkakahawk ni Noli sa bisig ni Mila.  “Kung magalit...”

“Sinabi kong ako'y kaibigan at tungkol sa kay Victor ang aking sasabihin.”

“Paano mo sisimulan.  Lalabas na para kang nanghihimasok.”

“Ipakikilala muna kita.  Kasintahan ko.  Saka ko ikukuwento ang tungkol sa amin ni Victor noon.  At tungkol sa nanay at tatay ko.  Sila ni Victor.  Si Joy at ako.  Ang parallel.  Noli.  Baka mabuksan ang kanyang mga mata.”

“Nangangamba ako, Mila.  Baka di niya maunawaan.  Masamain niya.  At kung ano pa ang sabihin niya sa iyo.”

Hinanap ng kamay ni Mila ang palad ni Noli.  “I'm going to risk that Noli.  Sapagkat hanggang walang nangangahas na ipamulat sa kanya ang lahat, hindi siya magbabago.  Hindi magiging interesadong mabuo ang kanilang pagsasama na sa kanya magmumula ang unang hakbang.  Maaaring may nagpapayo naman sa kanyang kamag-anak, ngunit kung minsan, sabi ng iyong nanay noon, may pagkakataong higit na pinakikinggan ang ibang tao.  Kaya anuman ang mangyari ngayon... bumalik lamang ang ama ni Joy... kay hirap ng walang ama, Noli...”

Pinisil ni Noli ang palad ni Mila.  “Alang-alang...”

“Sa isang batang ang pangalan ay Joy,”  sambot ni Mila.

Umiling si Noli.  “Ang batang nasa isip ko'y... Mila ang pangalan.”

Ngumiti si Mila.  “Kung gayon ay ano pa ang ating hinihintay.”

Ang timbre sa gate ay tinuunan ng daliri ni Noli.

Agosto 26, 1985 Liwayway