ANG LISTAHAN NI ALELI
Ang malinis na papel ay hinati ni Aleli sa pamamagitan ng
isang tuwid, patayong guhit. Sa itaas ng unang hati ay isinulat niya. Advantages. Sa itaas ng ikalawang hati, Disadvantages. Saka siya sumandal sa
kinauupuang silya. Kinagat ang dulo ng hawak na bolpen. Nag-isip.
Kagabi, sinabi ni Ted. Ilista mo. Lahat-lahat. Pagkatapos,
timbangin mong mabuti. Alin ang higit na nakalalamang sa mga puntos. Sunod,
tanungin mo ang iyong sarili. Iyon bang nanalo ang talaga mong gusto. O baka
iyong natalo ang talagang kursunada mo.
Sa ilalim ng advantages ay sumulat siya.
1. More
money.
Muli sumandal siya. Kung magpapatuloy siya ng pagpasok sa
opisina, higit ang salaping kikitain nilang mag-asawa. Higit na malaki ang
kanilang maitatabi, mailalagay sa bangko kaysa kung si Ted lamang ang
nagtatrabaho. Kung sabagay, sapat naman at nakapagtatago pa rin siya sa suweldo
ng asawa. Ngunit ang kitang tres siyentos singkuwetna ay tres siyentos
singkuwenta! Lalo pa nga’t gagawin pa raw na kuwatro siyentos, sabi ni Mr.
Mendoza, may-ari ng opisinang pinapasukan niya na ang negosyo ay financing.
Anim na buwan lamang, sabi ni Mr. Mendoza noon. Ang
sekretarya ko’y humingi ng indefinite leave, aalis yata ang asawa, ipadadala ng
opisinang pinapasukan sa abroad kaya hihinto muna siyang magtrabaho ikaw lamang
ang naisip kong puwede. Kilala na kita at dati mo nang trabaho ang iiwanan ng
aking sekretarya.
Tinanong niya si Ted. Nasa iyo iyan, sagot nito. Sa palagay mo kaya ay kaya ni Pining ang
maiwan sa bahay. Maglilinis, maglalaba, magluluto, mag-aalaga ng bata.
Paglilinis. Nilingap niya ang apartmen na tinutuluyan
nilang mag-anak. Tumango siya. Pwede. At laba. Luto. Kayang-kaya. Isa’t
kalahating taon na si Lia. Hindi na masyadong alagain. Marunong namang maglarong
mag-isa kahit sa loob ng playpen. At tama na si Pining. Hindi na kailangan ang isa pang katulong.
At nagtrabaho siya. Kumita ng tatlong daan at limampung
piso isang buwan. Nakaimpok ng netong dalawang daan, hindi pa kasama ang impok
sa suweldo ni Ted. More money. Higit na dami ng salapi.
May reklamo si Ted. Bakit ba malabnaw ang kare-kare ni Pining.
Ssshhhh, saway niya. Baka ka marinig.
Turuan mo. Paris ng pagluluto mo.
Umiling siya. Tinuruan ko na, talagang hindi makuha ang
stroke.
Sa ilalim ng disadvantages, sumulat si Aleli.
1. Ted – reklamo sa pagkain.
a -
malabnaw ang karekare
b -
malansa ang paksiw
c -
masyadong maasim ang dinuguan
d -
maligat ang sinaing
e -
mamantkika ang sinangag.
Muling sumandal si Aleli. Pinagmasdan ang mga daliri, ang
mga kuko. Mahaba, malinis, bagong manikyur ang mga ito. Itinuloy niya ang
paningin sa suot na pantsuit, Indonesian batik, sinuot niya kagabi sa panonood ng
sine, itinuloy na niyang pambahay ngayon bago palabhan. Sa ilalim ng advantages
sumulat siya.
2. Mga kaptritso ng katawan nasusunod.
Ang mesa ay tinambul-tambol niya ng hawak na bolpen.
Iyang manikyur at pedikyur, magkano. Doon sa suki niyang parlour, 1.50 at 2.50
na kung bayaran niya ay buong limang piso na, keep the change. Kung sa suweldo
ni Ted niya kukunin ang limang pisong iyon, manghihinayang siya. Aba’y dagdagan
lamang ng singkuwenta, isang kilong baboy na ang mabibili nito. Mantak mo iyon.
Pero dahil pera niya, sa suweldo niya galling, walang kuwenta ang limang piso.
Kaya malaking bagay iyong may sariling pera sa kinikita. Maluwag gastahin.
Malapit nang matapos ang anim na buwang pag-oopisina niya
nang magpasabi si Ester, ang secretarya ni Mr. Mendoza. Wala na raw itong balak
na pumasok. Pinatitigil na ng asawa.
At muli siyang kinausap ni Mr. Mendoza. “Gagawin kong
apatnaraang piso ang suweldo mo, Aleli. Huwag ka nang huminto. Alam mo’y
mahirap din para sa akin iyong papalit-palit ng sekretarya.”
Matagal na hindi siya nakaimik. Apatnaraang piso! “Iisipin ko ho.”
Ang apatnaraang piso ay apatnaraang piso. Nalito siya
nang husto. Nang ikatlong buwan ng kanyang pagtatrabaho ay may sinabi si Ted. “Kailan ba babalik si Ester sa opisina ninyo?”
Nagtaka siya. “Bakit?”
Pabiro ang sagot ni Ted. “Hindi ko kasi magamayan ‘yong
pag-uwi ko’y hindi mo ako sinasalubong.”
Kaarte. At kinurot
niya ang asawa. Ngunit totoo ang sinabi
nito. Dati-rati, sa oras ng pagdating ni Ted ay nag-aabang na sila ni Lia sa
paghinto ng bus na sinasakyan nito. Ngunit mula nang siya ay mag-opisina wala
nang sumasalubong dito. Alas kuwatro y medya ang labas ni Ted sa pinapasukang
kompanya at siya ay alas singko. Hindi na siya nagpapahintay sa asawa upang
makauwi namang maaga ito at nang makita kung ano na ang nangyari sa bahay at sa
anak na tanging ang kanilang katulong lamang ang namahala sa buong maghapon.
Sa ilalim ng disadvantages ay muling sumulat si Aleli.
2. Ted - reklamo sa kulang na pag-estima
pagdating buhat sa opisina;
a - walang
sumasalubong
b - walang naghahanda ng bihisan
c -
walang makausap pagdating sa bahay.
Nang ikaapat na buwan ng kanyang pagpasok sa opisina ay
lumipat si Ted ng kompanyang pinapasukan. Naging superbisor sa isang seksiyon.
Tumaas ang puwesto. Tumaas ang suweldo. Dalawang daang piso ang nadagdag. Muli
nagtanong si Ted. “Hindi pa ba tapos
iyong anim na buwang usapan ninyo ni Mr. Mendoza?”
“Bakit naman?” tanong niya.
Nagbiro na naman si Ted. “Kasi, dito ka na lang sana sa bahay. Iyong
dos siyentos na dagdag sa suweldo ko’y isusuweldo ko na sa iyo. Huwag mong
isama sa ating badyet. Basta iyo.”
Yabang, ang
tangi niyang nasabi. Sa kanyang isipan ay naglaro ang netong dalawang daang
piso na impok niya sa kanyang suweldo at ang madadagdag na taas ng suweldo ni Ted.
Hustong apatnaraang piso, puwera pa iyong dating naiimpok nila. Apatnaraan
buwan-buwan! Isa nang kayamanan sa katulad nila. Sa loob ng isang taon kulang-kulang
lamang na limang libo. Kaunti na lamang at makabibili na sila ng kotseng
segunda mano.
Sa ilalim ng advantages ay isinunod ni Aleli.
3.
Higit na malaking impok. Posibidad na makabili ng kotse sa madaling panahon. O
panghulog sa lote.
Ngunit maraming reklamo si Ted. Sa disadvantages,
idinagdag ni Aleli ang numeron...
3.
Ted. Reklamo sa damit.
a -
kulang sa butones ang ibang polo
b - ang
butas ng mga sando hindi nasusulsihan.
Tinanong niya si Pining, ang kanilang katulong tungkol
dito. Nangatwiran si Pining. “Hindi na ho ako makapanulsi. Madalas ay nagpeperhuwisyo
si Lia. Gusto’y karga.”
Nagtaka siya. “Bakit? Dati namang naiiwanan siya sa loob
ng playpen?”
“Ewan ho,” sagot ng kanyang katulong.
At pati katulong, inirereklamo ni Ted.
Muling sumulat si Aleli.
4.
Ted - reklamo sa katulong
a - malimit
na datnang nakikipagkuwentuhan sa kapitbahay pero nakatiwangwang ang trabaho sa
bahay
b -
hindi masyadong malinis ang bahay
c -
napapakiramdamang umaalis ng bahay kung sila ay wala, kasama kaya si Lia?
Tungkol kay Lia may reklamo rin si Ted. Si Lia ay isang
alalahanin na dala niya hanggang sa loob ng opisina. Bakit nga kaydalas nitong
sinisipon. Bago ito paliguan tinitingnan muna kaya ni Pining kung basa ito ng
pawis. Oo raw, ang sagot sa kanya nang kanyang tanungin. Totoo kaya.
At minsan may sinabi si Lia. Nagulat sila ni Ted. Bago pa
lamang itong nagsasalita. Kadaldalan. Lahat nang marinig ay inuulit. At ang
sinabi ni Lia ay isang salita na sa buong buhay niya ay hindi niya sinabi.
Kinausap niya ang kanilang katulong.
“Mag-iingat ka sa mga sinasabi mo, Pining. Marunong nang
manggaya si Lia. May sinasabing hindi namin gusto. Masamang salita.”
Umiling si Pining. “Hindi rin ho ako nagsasalita n’on.
Siguro ke Merle narinig.”
Tumaas ang kanyang kilay. “Si Merle? Bakit nagpupunta ba
kayo kina Merle.”
Matagal na hindi sumagot si Pining. Kalaunan ay tumango. “Minsan.”
Minsan lamang daw ngunit hindi siya naniwala. Ang tungkol
sa katulong ay isa pa ring alalahanin na pabigat sa kanyang isip habang
nagtatrabaho siya sa opisina. Ito ay isang mahusay na katulong nang siya ay
kasama sa bahay.
Sumandal si Aleli at pinaraanan ng tingin ang mga
naisulat sa kanyang listahan. Tatlo ang nasa ilalim ng mga kapakinabangan kung
siya ay magpapatuloy sa paghahanapbuhay. Lima na ang nasa kasahulan. At mayroon
pa siyang idaragdag. Tungkol pa rin sa isang reklamo ng asawa.
6. Ted.
Reklamo tungkol sa…
Muling sumandal si Aleli. Kinagat ang hawak na bolpen. Si
Ted, masyado. Datirati hindi naman ito nangigising kung madaling araw. Ngunit
mula nang magtrabano siya’y…
Li..Li… magigising siya sa bulong nito.
Uungol siya. Ano
ba, inaantok ako.
Li… mararamdama niya ang mga hagod at halik nito.
Kinaumagahan ay manunumbat siya. Nakakainis ka naman.
May reklamo si Ted. “Paano, kung gabi, paghiga mo’y tulog ka agad.
Minsang nagkukuwento pa ako’y naghihilik ka na.”
At mayroon pang reklamo si Ted tungkol sa bagay na iyon.
Kung madaling araw at siya ay inaantok, para daw wala sa kanyang loob ang nangyayari.
Nangatwiran naman siya. “Alam mo naman
kaming mga babae, hindi kami parang kalang de koryente na kapag pinihit, on kaagad.
Lalo’t inaantok pa ako.” At nagtawa siya.
Hinagod ng tingin ni Aleli ang listahan. Tatlo pa rin ang
kapakinabangan, pawang tungkol sa salapi at sa kaluwagang maibibigay nito sa
kanilang buhay. At anim na ang kasahulan. Napuna niya, lahat ay pawang kay Ted
nakaugnay. Reklamo sa pagkain, sa pag-estima, sa damit, sa ayos ng pamamahay,
sa anak at ang ikaanim na hindi dapat ipagwalang-bahala. Tunay na mahalaga sa
relasyon ng isang pag-asawahan.
Ang apat na raang piso ay apatnaraang piso. Tumayo si Aleli
at iniwan ang ginagawa. Lumapit sa bintana at huminga nang malalim. Mahirap din
pala ang magpasiya. Kung si Ted ang magpapasiya, alam na niya ang sagot. Ang
gusto nito ay sa bahay siya. Ngunit siya ay binibigyang kalayaan nito. At ang
nais niya, maging makatwiran ang paggamit niya ng kalayaang ipinagkaloob ni Ted.
Pabalik na si Aleli sa ginagawang listahan nang marinig
niya ang malutong na halakhak ni Ted na sinundan ng matining na tawa ng isang
babae. Nasilip ni Aleli sa pagitan ng mga jalousies ang dalaga sa karatig na
apartment, nakikipagkuwentuhan kay Ted. Pangko ni Ted si Lia. Waring ito ang
paksa ng usapan ng dalawa.
Nag-iisip, bumalik si Aleli sa kanyang listahan.
Muli, kumuha siya ng isang malinis na papel. Sa itaas nito isinulat niya. Mga masamang ibubunga ng susun-susung reklamo
ni Ted.
Mabilis ang kamay ni Aleli sa pagsulat.
1.
Dahil sa reklamo sa pagkain baka humanap ng ibang makakainan. Resulta. Babae.
Nagtiim ng bagang si Aleli. Muli sumulat siya.
2. dahil sa kulang na pag-estima pagdating, baka
mawiling makipaghuntahan sa dalaga sa kabilang apartmen. Ang resulta, babae.
Sa pakiramdam ni Aleli, nagsisikip ang kanyang dibdib.
3.
Dahil sa reklamo sa damit at
4. Dahil sa reklamo sa pamamahay, baka hindi na
maisipang umuwi ni Ted. Resulta, babae.
Ang paninikip ng dibdib ni Aleli ay umakyat sa may
lalamunan. Sumulat siyang muli.
5. Dahil
sa reklamo sa anak, baka…
Sa isipan ni Aleli ay naglaro ang larawan ng isang bagong
silang na sanggol na ang ama ay si Ted, ngunit hindi naman siya ang ina. Kundi
ibang babae!
Ang kung anong nakabara sa lalamunan ni Aleli ay nanulay
sa mumunting daanan patungo sa ilong. Suminghot siya. At muling sumulat.
6.
Dahil sa reklamo tungkol sa…
Minsan, isang madaling araw nang ayaw niyang pumayag o
pumayag na yata siya ngunit talaga lamang hinihila siya ng matinding antok,
nagdamdam si Ted. Ikaw… Ang sabi
nito.
Si Ted. Mataas, guwapo na, may kaakit-akit na
personalidad, maganda ang hanapbuhay, palaki ang suweldo, gasino nang bumiro
ito sa isang babae at ang babae ay mahumaling. At ang mga ito ay titira sa
ibang apartment na hindi niya alam puntahan at magkakaroon ng anak, isa, dalawa,
tatlo. Siya, sapagkat laging pagod sa pag-oopisina ay hindi na lalapitan ni Ted.
Total may iba nang malalapitan ito na hindi tututol. At lalaki, dadami ang
kanyang impok na kuwarta buhat sa neto ng kanyang suweldo at sa iniintrega ni Ted.
Ngunit mawawala na sa kanyang buhay si Ted.
Kumurap-kurap si Aleli upang alisin ang panlalabo ng mga
mata na likha ng nangilid na luha. Pagkuway pinagpatong ang dalawang listahang
ginawa. Hinati sa dalawa. Muling pinagpatong. At hinati. At muling hinati- hati
hanggang magkaliit-liit ang mga piraso. Nagawa na ng listahan ang tungkulin
nito.
Muling lumapit si Aleli sa may durungawan. “Ted…” malambing niyang tawag sa asawa.
Ang apatnaraang piso ay apat na raang piso. Ngunit si Ted
ay si Ted.
March 8, 1971, Liwayway