Estrella

HARANA AT IBA PANG SAGOT 
SA KOMENTARYO

Iba't iba ang natatanggap kong komentaryo sa aking blog.  May nagtutuwid sa isang kamaliang napuna nila.  May humihiling ng artikulo sa isang partikular na paksa na marahil ay kailangan nila sa pag-aaral.  Mayroon namang wari ay naghihinga lamang ng kanilang sama ng loob.  Nais kong pasalamatan silang lahat.  At muli kong inuulit, welcome ang inyong feedback at comments.  Higit sana ngang mainam kung magka-konek tayo sa pamamagitan ng email.  Kaya lang, anonymous kayo!  Ako nama'y pwedeng sulatan sa eve.manunulat@gmail.com

Tulad nito:  Hi,pagtutuwid lang po. Hindi iyon Burikot kungdi Binukot o binucot. yun lang po. pero maganda ang blog. on TALASALITAAN NI AMAYA.   Anonymous

Salamat sa iyo, maging sino ka man (awit ito).  Para sa iyong kaalaman, itinama ko na ang kamaliang nagawa ko.  Pasensiya na.  Noon kasing pinapanood ko ang Amaya ay masyado akong nagmamadali sa pagkopya ng salita sa screen at parang kinahig ng manok ang aking sulat.  Kaya, ayun, mali!  Salamat ulit!

Narito naman ang dalawang nagpadala ng komentaryo na tungkol sa iisang kwento.  Maganda sigurong magkatagpo ang mga sumulat nito dahil parang iisa ang kanilang sentimyento.

ang sa kin kailangan ba tlgang iasa ng biyenan ko ang lahat ng gastuhin nila gayun lam naman nilang me pamilya na ang anak nila at me dalawang anak na nag aaral?di talaga maiiwasn magkaroon ng sama ng loob sa mga biyenan! me joke pa nga frend ko ang tawag daw sa AMA -Haligi ng tahanan INA - ilaw ng tahanan ANO RAW ang tawag sa BIYENAN? then im asking what? ang BIYENAN- Anay ng Tahanan nakakatawa pero kung minsan totoo eh!Ano sa palagay nyo  Anonymous

Alam mo, marami na akong narinig na kwento tungkol sa mga monster-in-law.  Mga tunay na karanasan.  Minsan, hindi sa pinansiyal na problema, kundi sa relasyon sa bahay, sa pakikisama, sa pakikitungo sa mga manugang.  Dito pa naman sa atin sa Pilipinas, kapag nag-asawa ang isang tao, buong pamilya ang pinakasalan mo.  Kung swerte ka naman, masaya ang buhay.  Hindi sila tatawaging Anay ng Tahanan.  Manapa'y Karamay sa Tahanan.  Kasi, kung pareho kayong nagtatrabahong mag-asawa, ang biyenan ang nag-aalaga at nagpapalaki sa inyong mga anak.  Sila ang sumusubaybay sa mga ito.  Sila ang inyong nahihingan ng tulong sa oras ng pangangailangan.  Emosyonal, kundi man pinansiyal. Takbuhan kapag nagigipit.  Kung swerte ka...

Haha! Natutuwa po ako sa blog ninyo lalo na sa kwentong biyenan! Sana po makabisita rin kayo sa blog ko at magiwan ng comment kung nais ninyo! :) Kwentuhang Biyenan on KWENTONG BIYENAN AT MANUGANG

Salamat sa iyo.   Baka bisitahin ka ni Anonymous.  Magugustuhan niya ang mga salaysay mo tungkol sa biyenan.

Salamat po sa artikulo. Maaari po ba kayong maglathala ng artikulong tungkol sa Harana? Salamat po ulit. on Kundiman
Anonymous

At sa iyo, na matagal nang humiling ng artikulo tungkol sa kundiman, muli, sa pananaliksik ng isa kong kaibigan at tagasubaybay na si Rolly Estrada, narito ang HARANA.

                    HARANA

    Ang harana ay isang paraan ng panliligaw o panunuyo sa pamamagitan ng pag-awit sa tapat ng durungawan ng dalagang nililiyag ng isang talisuyo. Sa saliw ng gitara, ang mga titik at ang  malumanay na himig ng awit ay pawang nagpapahayag ng  pag-ibig.

    Ilarawan ninyo sa isip: sa isang nayon, isang gabing tahimik, malamig ang simoy ng hangin, maliwanag ang buwan at sa langit ay nagkikislapan ang libu-libong bituin.  Ang katahimikan ay pinukaw ng bagting ng gitara, kasabay ang pag-awit ng isang nagsusumamong tinig:  Dungawin mo, hirang, ang nananambitan/kahit sulyap mo man lamang, iyong idampulay . . . Pamaya-maya, pagkatapos ng isa pang awit, bubukas ang durungawan at manunungaw ang dalagang hinaharana.   Di ba't nakaparomantikong tanawin na pangkaraniwan nasasaksihsn sa mga kabayanan at kanayunan, sa halos lahat ng mga lalawigan sa ating bansa?

    Ang panghaharana ay malaon na – marahil, nagsimula ito ng dakong 1920's at namumukadkad pa rin hanggang noong 1950's.  Nagsimulang bumaba ang popularidad noong 1960's at noong 1970's ay bihira nang marinig.   Sayang nga lamang, dahil salat ang nasusulat na  kasaysayan na nauukol sa kaugaliang ito.  Ngayon, ang harana ay itinuturing na isang patay na tradisyon  May mga pagtatangkang buhayin ito noong magtatapos and unang milenyo, nguni't nabigo nga lamang.

    Ang musika ng harana ay batay sa habanera na may impluwensiyang Espanyol . .  Saan ba nagmula ang salitang harana? May isang maliit na pananaliksik kaming ginawa Maaari – inuulit namin, maaari – itong batay sa salitang Mehikano na jarana, na ang ibig sabihin ay munting gitara.

    May mga nag-aakalang ang harana ay pareho sa kundiman.  May mga pagkakahawig at  may mga  pagkakaiba ang dalawa:

1. Ayon sa aming nabasa, sa aspetong teknikal,, ang musika ng harana ay nasa 2/4 time, ang sa kundiman nama'y ay sa 3/4 time. (Hindi kami musikero, kaya hindi namin alam ang kahulugan nito; bahala na ang mga talagang nag-aral ng musika.)
2. Ang mga titik ng musika ng harana ay talagang Tagalog na Tagalog, gaya halimbawa ng panambitan, pagkagupiling, idampulay . . . Dito sila nagkakahawig sapagkat dalisay na Tagalog din ang mga titik ng musikang kundiman gaya ng pakiusap, matimtiman, salat,  karimlan, kasawian, kapighatian, kamatayan.  Ang pagkakaiba:  ang liriko ng harana ay pagsusumamo na sagutin sa pananambitan, samantalang ang sa kundiman ay may pagka-fatalistic. kadalasa'y sawi, nakahanda sa pagdurusa, susuungin kahit kamatayan upang patunayan ang pagmamahal.
3. Ang harana ay inaawit ng isang lalaki, ang kundima'y karaniwang babae ang umaawit, bagama't ang huli maari ring awitin ng isang lalaki sa paghaharana.
4. Ang tema ng kundiman ay pagpapakumbaba at pagiging handa sa pagdurusa o kamatayan.  pagtitiis kahit na mayapakan o mayurakan ang karapatan.  
5. Ang harana ay awiting karaniwang kung gabi inaawit.; ang kundiman, palibhasa'y pormal, ay madalas ding inaawit sa mga tanghalan, maging anumang oras
6. Ang harana ay inaawit sa saliw ng gitara, at kung magkaminsa'y ng bandurya o biyulin; ang kundiman ay inaawit din sa saliw ng gitara nguni't kadalasang sa saliw ng isang buong orchestra sa isang konsiyerto sapagka't  operatic ang dating.

    May pagkakahawig at pagkakaiba man, ang musika't letra ng harana at kundiman ay sumasalamin sa tunay na damdaming Pilipimo, ituring mang ito ay kapintasan o katangian: mapagpaubaya, matiisin, matiyaga, mapagpakumbaba, mapagmahal, magalang, mapagwalang-kibo, marunong tumanaw sa nakaraan, nakahanda sa anumang daluyong ng buhay, nakasunod    sa hihip ng hangin tulad     ng kawayan,  
   
    Upang lalo ninyong manamnam ang pagkakahawig at pagkakaiba ng harana at kundiman, narito ang apat na awitin – dalawang harana at dalawang kundiman –     na pinili namin.  Maaring ninyong pakinggan ito,  i-Google ang pamagat ng awit     at ang pangalan ng mang-aawit.

            MGA AWITING PANG-HARANA

1. Dungawin Mo Hirang  (Inawit ni Ruben Tagalog)
       
        Giliw ko'y pakinggan, aawit na mapanglaw
        Na nagbuhat sa isang pusong nagmamahal
        Huwag mong ipagkait, awa mo'y ilawit
        Sa abang puso kong naghihintay sa pag-ibig.

        Dungawin mo, hirang, ang nananambitan
        Kahit sulyap mo man lamang iyong idampulay
        Sapagka't ikaw lamang, ang tanging dalanginan
        Ng puso kong dahil sa 'yo'y nabubuhay.

2. O Ilaw (Inawit ni Ruben Tagalog)
       
        O ilaw, sa gabing mdilim
        Wangis mo'y bituin sa langit
        O tanglaw sa gabing tahimik
        Larawan mo, Neneng, nagbigay pasakit,
        Ay . . .
        Gising at magbangon, sa pagkagupiling
        Sa pagkakatulog na lubhang mahimbing
        Buksan ang binta at ako'y dungawin
        Nang mapagtanto mo ang tunay kong pagdaing.

                    MGA KUNDIMAN

1. Nasaan Ka Irog  (Inawit in Sylvia la Torre)
           
            Nasaan ka irog?  Nasaan ka irog?
            At biglang naparam ang iyong pag-giliw
            Di baga sumpa mong ako'y mamahalin
            Iyong itatangi, iyong itatangi magpahanggang libing.
            Subali't nasaan ang gayong pagtingin?
            Nasaan ka irog, at natitiis mong ako'y mangulila?
            At hanap-hanapin, ikaw sa alaala
            Nasaan ang sabi mong ako'y iyong ligaya?
            Ngayong nalulungkot, ngayong nalulungkot
            Ay di ka makita,
            Irog ko'y tandaan . . . .
            Kung ako man ay iyong ngayo'y siniphayo
            Mga sumpa't lambing pinaram mong buo
            Ang lahat sa buhay ko ay hindi maglalaho't
            Magsisilbing bakas ng nagdaan 'tang pagsuyo.           
            Nasaan ka irog?  Nasaan ka irog?

2. Ibong Sawi (Inawit ni Conching Rosal)
       
            Ako'y isang ibong sawi na hindi na makalipad
            At sa puso'y may sugat, wala pang lumingap
            Inabot ng hatinggabi, sa madilim na paglipad
            Saan kaya ngayon ang aking pugad?

            Sa mata mo'y may isang langit ng pangarap
            Sa puso mo'y mayroon kang pugad ng paglingap
            Kung ako'y mamamatay sa kapighatian
            Sa puso mo lamang muli akong mabubuhay.

            Ibig kong mamungad sa puso mo irog . . .
            Sa puso mo lamang, muli akong mabubuhay.

    BAGAMA'T ang kasikatan ng harana ay natimo na noon sa pambansang kamalayan, nagkaroon pa rin ng iba't ibang kaugalian sa iba't ibang lalawigan ng nauukol sa harana.  Sa Cavite, halimbawa, ang harana ay may apat na yugto o stages ayon sa isang artikulong nabasa namin:

1. Panawagan.  Sa bahaging ito, ang mga nanghaharana ay nasa ibaba ng durungawan. Mga dalawa o tatlong awitin ang iparirinig sa hinaharanang dilag, nagsusumamong sila ay pagbuksan.

2. Pagtatapat.  Dininig ng dalaga ang panawagan.  Binuksan ang bintana at nag-anyayang ang mga naghaharana ay tumuloy ng bahay. Sa loob ng bahay, kung saan nagmamanman ang magulang at iba pang kaanak ng dalaga, magsisiawit muli ang mga haranista. Ito ang bahaging ipinararamdam ng binata ang paghanga sa kagandahan at katangian ng dalaga.

3.  Panagutan.  Pagkatapos ng dalawa o tatlong awit ng pagtatapat, hihilinging         umawit naman ang dalaga,  Sinasabing kapag maganda ang tinig ng isang     dalaga, higit na madalas siyang haranahin.

        Ang sagot na awit ng dalaga ay maaring may pahiwatig: kung wala o  mayroong maaasahan ang lalaki sa luhog na pag-ibig,  Masisinag ito sa mga  letra ng awit ng babae.

4. Pamamaalam. Kung ang pahiwatig ng dalaga ay positibo, ang mga awit ng pamamaalam ay mabilis at masigla.  Hindi naman nangangahulugan na ang lalaki ay sinagot na ng dalaga.  Itinatakda ng panahon at ng mga kaugalian na iyon ay simula pa lamang ng panunuyo ng binata, na kung minsa'y paglilingkod sa pamilya ng dalaga, gaya halimba ng pagtulong sa mga gawaing bukid, pagsisibak ng kahoy na panggatong at pag-iigib ng tubig.  Kailangang patunayan ng binata na siya ay magiging isang mabuting asawa. Pagkatapos ng ilang panahon – maaaring bumilang ng taon – ang ligawan ay muuwi rin sa pamanhikan, kung saan hihilingin ng pamilya ng binata sa pamilya ng dalaga ang kamay nitong huli. Na mauuwi – sa wakas! --sa huling kabanata ng suyuan na nagmula sa isang harana: ang kasalan.
   
    Sa dakong Ilokos, ang harana ay tinatawag na tapat. Ito ay panghaharana rin, at ang dalaga ay sumasagot sa pamamagitan ng awit, nagpapahiwatig na ang lalaki ay dapat manuyo nang mahabang panahon,  Sasagot ang binata ng mga awit na higit pang marubdob at ang pagpapalitan ng awit ay matatapos sa pagkakaunawaan ng dalawang panig.

    Pareho ang tubad-tubad ng mga Maranaw sa tapat ng Ilokos bagama't sa bahagi ng sagutan ang mga Maranaw ay gumagamit ng berso o tula;

PINAKAPOPULAR na mang-aawit ng harana  si Ruben Tagalog, na tinagurian ding Hari ng Kundiman. Bagama't Tagalog ang apelyido, si Ruben ay isang Bisaya, taga Iloilo siya. Mga ilan taon din noong dekata 50 na lumaganap ang lingguhang palatuntunan ni Ruben sa radyo, may pamagat na Harana ni Ruben Tagalog.  Kasama niya sa panghaharana si Ading Fernando na kung minsan ay bumabanat ng mga awit na wala sa tono bilang bahaging komedya ng palatuntunan.

    Si Sylvia la Torre naman ang dalagang nililiyag ni Ruben.  Lagi namang nakabantay kay Sylvia ang gumaganap na mahigpit na tiyahin (o ina ba? Di na namin matandaan) na si Conching Rosal.   Ang setting ay isang nayon sa Batangas, kung kaya nga kung nayayamot si Conching – na kung tawagin ng mga binata ay Aling Konsing –
ay bubulalas ng – sa puntong Batanggenya: “Ala,  e . . . gusto ba ninyong magkaroon ng gripo sa tagiliran?”  Ibig sabihin, gagamitan sila ng balisong ni Aling Konsing.

    Umaawit din noon ng mga harana si Larry Miranda, Cenon Lagman, Diomedes Maturan, Roberto at Ric Manrique, Jr.

    Inilarawan din sa pelikula ang harana.  Natatandaan namin si Rudy Concepcion na hinaharana si Rosario Moreno sa Pakiusap.   Hinarana din ni Rogelio de la Rosa si Mila del Sol sa pelikulang Sarung Banggi. Nakatitiyak kaming marami pang pelikulang Tagalog ang may mga eksenang haranahan.

NOONG 1998, may isang awit na ginawa ang Parokya ni Edgar na ang pamagat ay Harana.  Sa kilalang estilo ng pag-awit ng grupo, ganito naman ang mga titk ng awit na ito:
        Uso pa ba ang harana?
        Marahil ikaw ay nagtataka
        Sino ba 'tong mukhang gagong
        Nagkandarapa sa pagkanta
        At nasisintunado sa kaba.
        Meron pang dalang mga rosas
        Suot nama'y maong na kupas
        At nariyan pa ang barkada
        Sa awiting daig pa ang minus-one at sing-along.
        Puno ang langit ng bituin
        At kay lamig po ng hangian
        Sa 'yong tingin ako'y nababaliw. Giliw
        At ang awitin kong ito sana'y maibigin mo.
        Ibubukas ko ang buong puso ko
        Sa isang munting harana para sa iyo
        Hindi ba't parang isang sine, isang pelikula romantiko
        Hindi ba't ikaw ang bidang artista
        At ako ang leading man
        Sa istoryang magwawakas sa pag-ibig na wakas.

    Harana ang pamagat nito, ngunit makikita ang kaibhan sa kinaugaliang pamantayan ng musika at letra ng harana.   Gayunpaman, alam ba ninyong nanalo ito bilang  International Viewers' Award for MTV Southeast Asia na ginanap sa Hongkong?

SADYANG isang nakagandang tradisyon ng harana, lalo na doon sa mga lumaki't nagkaisip sa lalawigan.  Gaya ng nabanggit namin, kulang ang nasusulat na mga impormasyon tungkol dito. Bakit ba ganoon?  Pinababayaan nating maglaho ang mga magagandang kaugalian ng ating kahapon. - Sa pananaliksik ni Rolly C. Estrada     




Salamat, Rolly!