TALASALITAAN NI AMAYA

TALASALITAAN NI AMAYA

Pana-panahon lamang. Noon, ginagabi ako sa pagsubaybay sa Pinoy Big Brother ng ABS-CBN dahil kay Robi Domingo. Naikwento ko na rito sa blog ang tungkol kay Robi, kung paano ko siya nakilala. Sumunod naman ay ginabi rin ako sa panonood ng Survivor Philippines ng GMA. Kaya, masasabing namimili ako ng panonoorin at hindi nakatutok sa isa lamang channel. Isa pa'y hindi ako makasingit na manood ng telebisyon sa aming bahay. Kaya nagkakasya na lamang akong magbasa at habang nagbabasa ay makinig sa mga pinatutugtog na CD. Bagama't may pagkakataong pinagbibigyan nila ako.

Sa ngayon ay sinusubaybayan ko ang “AMAYA” dahil nainteresado ako sa nababagong dayalogo nila. Tulad nang sinabi ng isang kolumnista, alam kong ang “Amaya” ay hindi rin naman naiiba ang tema ng pag-ibig at buhay ng mga karakter sa mga naipalabas na. Nasa mga “twists” lamang ang ikaiiba nito. Nasa “panahon” na ginagalawan ng mga karakter. Nasa mga artistang gumagananp. At maliwanag na maliwanag, nasa naiibang dayalogo. Nasa maayos na pagbigkas. Nasa nababagong salita na marapat sigurong matutuhan at matandaan ng mga nanonood.

Ilan sa natatandaan ko ang sumusunod. Ang mga nababagong salita, sa unang paggamit ay inilalagay ang kahulugan sa screen ng telebisyon. Minsan, hindi ko ito nakikita, ngunit dahil sa kanilang paggamit ay medyo nahuhulaan ko ang kahulugan. Kung nagkamali ako ng pag-intindi, sana ay may magsabi ng tamang kahulugan nito.

-Bana – na ang kahulugan ay asawa. Naalaala ko noong araw, may kaibigan akong manunulat at makata, Liwanag ang kanyang pangalan, nagkukuwento siya sa akin nang nabanggit niya ang salitang “ang aking bana”. Tinanong ko siya kung ano iyong “bana”. Asawa, ang aking asawa, ang sagot niya. At iyon ang unang pagkakataong narinig ko ang salitang “bana”. Sa “Amaya” ko lamang muling narinig ito.

-Iloy – na ang kahulugan ay ina o nanay. Iloy. Masarap ring bigkasin. May indayog at may lambing. Parang Inay. Parang Inang. Parang Ima. Mama? Mommy?

-Baba – na ang kahulugan ay ama o tatay. Sa unang pagbigkas, parang walang lambing, ngunit nang sinasambit ito ni Marian Rivera habang nananangis siya sa pagkapaslang sa kanyang ama, ay madarama ng nanonood ang damdamin ng pagmamahal ng anak sa kanyang ama o Baba. Lalo pa't masasabing ulila siya sa ina.

-Ginoo – ang tawag na may paggalang sa anak na lalake ng isang maharlika o may kapangyarihang Rajah. Ang “Ginoo” ay “Mister” sa katawagan ngayon. Bagama't masyado nang palasak ang pagtawag ng “mister”, ngunit sa simula, ito ay tawag na may respeto.

-Bae o Bai – ang tawag sa anak na babae ng isang may katungkulan sa isang “banwa”. Kung ang pangalan ng “bae” ay Marikit, kung kausapin siya ng mga “uripon” ay “Bae Marikit”. Ang katulad siguro nito sa ngayon ay “Miss”, itinatawag sa isang babae na may kasamang respeto. Ngunit sa panahon noon, ito ay itinatawag lamang sa mga may dugong mahal, o may katungkulan.

-Banwa – hindi ko masyadong natandaan ang iksaktong kahulugan, ngunit ayon sa paggamit ng mga karakter, waring ito ay isang komunidad o pamayanan na nasasakupan ng isang datu o rajah.

-Bukot – ang bahay na tinitirahan ng mga “bae”. Ang mga “bae” ay hindi basta lumalabas dito kaya sila ay nakaduyan o kinakarga upang huwag sumayad ang paa sa lupa.

-Binukot – ito naman ang tawag sa mga anak na babae ng datu. Kumbaga, parang sila ay mga prinsesa. (Salamat sa isang nagmagandang-loob na itinuwid ang maling nailagay rito.  Mabuhay ka!  Sana ay patuloy kang sumubaybay rito.)

-Uripon – alipin ang kahulugan nito. Sila ang mga nagtatrabaho para sa kanilang mga amo o nagmamay-ari sa kanila.

-tagna – hula.

-himalad - panghuhula

-babaylan – manghuhula, manggagamot at marami pang kahulugan, batay sa kung ano ang kanilang “expertise”.

Ang iba pang mga salitang ginagamit sa dayalogo ng Amaya ay: timawa, umalagad, pangangayaw, pamamangkaw, alabay. Na hindi ko nabasa ang iksaktong kahulugan nang ilagay ito sa screen ng tv. Ngunit ayon sa paggamit sa dayalogo, parang ang ibig sabihin, ng mga ito ay malaya (timawa), mga bathalang dinadasalan nila (umalagad), at pananakop sa isang nilusob na banwa (pangangayaw), pamamanhikan (pamamangkaw), trainee o mga mag-aaral at kandidato sa pagiging babaylan (alabay). Marami pa akong hindi natandaan, bagaman at kapag ginagamit sa dayalogo ay nauunawaan ko naman.

Ang nakatutuwa, waring pumapasok na sa lengguahe ng marami ang ilang salitang naririnig sa “Amaya”. Kagagaling ko lamang ng probinsiya, at may nakausap akong isang guro sa elementarya. Sa paaralang pampubliko, may grupo ng mga tinatawag na “cleaners” na pinipiling maglilinis ng kanilang silid-aralan. Ganito kami noong araw. Ibang araw, ibang grupo. Hanggang ngayon pala ay waring ginagawa pa rin ito, dahil siguro hindi magagawang linisin ng iilang dyanitor ang lahat ng mga silid-aralan. Kamakailan raw, narinig niyang nag-uusap ang mga batang iskwela. Anila: “Kayo ba ang uripon ngayon?” Hindi man marahil iksakto ang pakahulugan ng mga bata, ang punto ay inaangkin na nila ang nasabing salita. At ganito naman lumalago ang lengguahe ng isang bansa. (Isa pa'y masasabing katangian na ng mga Pilipino ang paggamit ng salitang hiram na iniaayon nila sa kanilang sariling pakahulugan.)

Nakatutuwang makarinig ng ibang salita na likas naman pala rito sa atin. Kaya lamang, ay noon pa ginamit at ngayon ay halos nalilimutan na, nawawaglit na sa gunita, kahit na ng mga taong pinagmulan nito.

May isang nagtanong sa aking blog kung magiging suliranin raw ba na isama ang mga salitang nagmumula sa ibang wika o lengguahe sa ating Pambansang Wikang Pilipino?

Opinyon ko lamang: Ang tunay na wika ay isang wikang lumalago o lumalaki o lumalawak sa pamamagitan ng paggamit sa tuwina ng mga salita, bago man ito o dati na. Kung ang mga nasabing salita ay nagiging bahagi na ng pang-araw-araw na gamit, sa pagsasalita, sa pagsulat, sa radyo at telebisyon, sa peryodiko, at nalalagay na sa utak ng mga tao, hindi na pinag-iisipang bigkasin, bagkus ay lumalabas nang kusa sa bibig, nagiging karagdagan na ang mga ito sa ating Wika, galing man ito sa ibang lengguahe. Na nangyayari na ngayon. Mga salitang Ingles o Kastila o Hapon o Arabo.

Opinyon ko pa rin: Higit siguro kong magugustuhan, kung ang ma-assimilate o maging bahagi ng ating Wikang Pambansa na binubuo halos ng mga salitang Tagalog, ang mga salitang nagmumula sa iba't ibang dialect sa Pilipinas. Bilang karagdagan, o isa sa mga inaalay na pagpipilian, nais ko ring makita na i-offer na optional subjects sa mga eskwelahan (high school siguro), hindi lamang ang French, Spanish, Mandarin o anupaman, ang Cebuano, Ilongo, Kapampanan, Ilokano, Pangasinan at iba pang dialect sa Luzon, Visayas at Mindanao.

Kung nagkakaintindihan tayo, Tagalog man ako o ikaw ay Muslim, Kapampangan man siya o Bisaya o Ilokano, madali nang magkaunawaan sa iba pang mga bagay. Kung ang lahat ng Pilipino ay nag-uusap na nagkakaintindihan ng tunay na ibig nilang sabihin, sa palagay ko'y abot-kamay na ang pagkakaisa. Bakit hindi ito naiisipan ng mga Congressman o Senador?

Ituloy na ngayon ito sa pag-aaral ng ibang wika ng ibang bansa. May nabasa ako noong araw, mauunawaan mo lamang daw ang “kaluluwa” ng isang bayan, kung mababasa mo ang mga nakasulat sa kanilang panitikan.

Samantala, sumainyo ang dakilang pagpapala ni Bathala!