Estrella

SA PAGPILI NG KAISANG-PALAD

NANG sinundang gabi, may nakilala si Lily. Isang lalaki na nagkaroon ng kaugnayan sa kanyang ina nang ito ay dalaga pa.  At maraming katanungan ang sinagot ng pagkikilalang iyon. 

Tandang tanda pa niya.  Kasal ng kanyang kaibigan sa opisina na si Beth at siya ang candle sponsor.  Sa reception, nilapitan siya nito, may kasamang isang may edad nang lalaki.

“Lily, I'd like you to meet my Uncle Edy.  Edy Rosales siya.  O 'ayan, Uncle, itanong mo na,”  nakangiting kumindat si Beth.

Nagtatakang napatingin siya sa dalawa.  At nagpaliwanag si Edy nang makaalis si Beth. “Nakita kita kangina sa simbahan.  Mayroon kasi akong dating kakilala na kamukhang-kamukha mo at nagkainteres akong makilala ka.  Nang makausap ko si Beth, natiyak ko na.”

“Ano ho ang natiyak ninyo?” tanong niya.

“Anak ka ni Teresa.  Teresa Silva.”

Napatango siya.  “Kilala ninyo ang Nanay ko.  Kaibigan ninyo.”

Saglit na tumungo s Edy.  Nang magkasalubong ang kanilang mga mata ay ngumiti.  “Higit pa sa kaibigan, Lily.  Higit pa.”


SA sulok ng mga mata ay pinagmasdan ni Lily ang kanyang ina.  Nakaupo ito sa may terasa ng kanilang bahay.  Mula sa kinaroroonan nito ay tanaw ang sala kung saan nakaupo silang dalawa ni Richard, ang kanyang boyfriend.  Alam niya, paminsan-minsan, sumusulyap ang kanyang ina sa kanilang kinalalagyan.  Binabantayan sila ni Richard.  Na para bang lagi na silang may gagawing labag sa kagandahang-asal.  Ayaw ng kanyang nanay kay Richard.  Ang hinanakit ay damang-dama niya.

“A penny for your thought,” biro ni Richard.

Napabuntung-hininga si Lily.  “Sayang, wala ka kahapon sa kasal ni Beth.  May nakilala ako.  Nakilala mo rin sana.”

“Maganda ba?” nagpapatawa si Richard.

“Guwapo,”  maikling sagot  ni Lily.  Muli naglaro sa kanyang isipan ang kaanyuan ni Edy Rosales. 

Matangkad sa karaniwan, maputi sa kayumanggi, matangos na ilong at singkit na mga mata.  Guwapo nga si Edy Rosales.  Lalo't higit siguro nang kabataan nito.  Nang kasalukuyang kasintahan ng kanyang ina.

“Hey,”  sumandal sa kinaupuan si Richard.  “Mahaba yatang kwento iyan.  Nakahanda akong makinig.”

At kung paano ikinuwento ni Edy Rosales kay Lily ang lahat, gayundin ang ginawang pagsisiwalat ng dalaga sa kasintahan.
Kaisa-isang anak si Teresa Silva.  Mutyang-mutya.  Lahat halos ng mga kilos ay sinusundan ng tingin ng nagmamahal na magulang.  Sa kabila noon, may ilang bagay na nailihim ang dalaga sa mga ito.  Si Edy.  Kapatid si Edy ng isang kamag-aral ni Teresa.  Nagkakilala sila.  Niligawan siya.  Naging magkasintahan.  Sa haiskul iyon na tumagal hanggang kolehiyo.

Mahal na mahal ko siya, ang kuwento ni Edy kay Lily.  At mahal na mahal rin niya ako, alam ko.  Ngunit may malaking hadlang.  Ipinagkasundo na pala ng mga magulang ni Teresa na ipakasal siya sa anak ng isang kaibigan nila.  At masunuring anak si Teresa.  Nakipagkalas siya sa akin.  Tinalikuran ang matagal rin naming pag-iibigan.  Napakasal siya sa iyong ama, Lily.  Sa iyong ama.
Tinutop ni Lily ang kanyang dibdib.  “Nang marinig ko ang sinabi niya, Richard, parang hindi ako nakahinga.  Bigla kong naalaala ang nakaraan, noong maliit pa kaming magkakapatid.  Tahimik sa aming bahay.  Walang awayan.  Mabait sa isa't isa ang aking mga magulang.  Mabubuti sila sa amin.  Maligaya kami.  Ang nakita ko bang magandang pagmamahalan nila ay isa lamang malaking pagkukunwari?”

Nagpatuloy si Lily.  “Nang marinig ko ang katotohanan sa buhay ng aking ina, saka ko naliwanagan ang dahilan kung bakit niya ayaw sa iyo, Richard.”

Tumawa ang binata.  “Bihirang nanay ang nakagugusto kaagad sa kasintahan ng kanilang anak.  Siyempre,  no man is good enough for their daughter.  Natural lang iyon, Lily.  She'll come around.”

Umiling si Lily.  “Hindi mo alam ang buong istorya.  She has somebody else in mind for me.  Another arranged marriage.  Another victim.  Ako 'yun, Richard.”

Napalis ang ngiti sa mukha ni Richard.  “Totoo, Lily?  Ipinagkasundo ka rin ng iyong mga magulang?”

Tumango si Lily.  “Oo.  Ang hindi nangyari sa buhay niya ay ayaw rin niyang mangyari sa buhay ko.  Hindi niya napangasawa ang kanyang kasintahan, ayaw rin niyang mapangasawa kita.  Ang nanay ko ang pipili ng mapapangasawa ko.  In this age of nuclear weapons, women's liberation, peaceful revolution.  Ewan ko, Richard.  Talaga sanang yayayain na kitang magtanan.”

Muli,  ngumiti si Richard.  “Is that a proposal?”

Nagbuntung-hininga ang dalaga.  “Iyon ang balak ko nang nadedesperado ako.  Ngunit mula kahapon, nang makilala ko si Edy Rosales, naisip kong kausapin siya.  Sa harap ng aking ama.”

Nababahalang napatingin nang matagal si Richard kay Lily.  “Isipin mong mabuti ang lahat.  Huwag kang pakabibigla sa pagsasalita.  Remember, Lily, words are like arrows.  Kapag binitiwan mo, hindi mo na mahahabol.”

Nang magpaalam si Richard, bahagya nang ngumiti ang nanay ni Lily.  Muli, nakadama ng hinanakit sa ina ang dalaga.

Sa paghahapunan ng kanilang pamilya, pasulyap-sulyap ang dalaga sa ama't ina.  Asikaso ng kanyang ina sa pagkain ang kanyang ama.  Sa pagkukuwento ng kanyang ama, matamang nakikinig, paminsan-minsan ay sumasagot ang kanyang ina.  Hindi malaman ni Lily ang iisipin.  Ang lahat ba ng kanyang nakikita o nakita noong araw na mabuting pagtitinginan ng kanyang mga magulang ay isa lamang balatkayo?  Bilang kasagutan, sisingit sa kanyang isipan ang sinabi ni Edy Rosales.  Mahal na mahal ko siya at alam kong mahal na mahal din niya ako.  Kaya lang, masunurin siyang anak.  Naisip ni Lily, masunurin ba siyang anak, tulad ng kanyang ina?  Sigaw ng kanyang kaibuturan, hindi!

“Lily?”

Napatigil sa pagkain si Lily.  Nakatuun ang lahat ng pansin ng mga kaharap sa kanya.  “May sinabi ka ba, Lily?”  tanong ng kanyang ama.

Umiling ang dalaga. “Wala, Tatay.”

Nagkatinginan ang kanyang mga magulang.  Muli ang kanyang ama.  “Mamaya, Lily, may sasabihin kami sa iyo ng Nanay mo.”

Wari nahirinan si Lily sa narinig.  At ang bara sa lalamunan ay waring taglay pa rin niya hanggang sa ipatawag siya ng ama.  Hindi ito nagpaliguy-ligoy sa pagsasalita.  “Boyfriend mo na ba si Richard, Lily?”

Hinanap niya ang mga mata ng ama at tumango siya.  “Opo, Tatay.”

Tumikhim ang kanyang ama, saglit na sumulyap sa kanyang ina.  “May pagkukulang kami sa iyo, Lily.  Mayroon kaming dapat sinabi sa iyo noong araw na nakaligtaan naming gawin.  Na nang banggitin sa iyo ng iyong ina ay may kumplikasyon nang dala.  May boyfriend ka na pala.”

“May boyfriend rin ako noong araw,” bigla sumagot ang kanyang ina.  Si Teresa Silva. Mutyang-mutya, nag-iisang anak.

Napatingin si Lily sa kanyang ina.  At sa kanyang ama.  Nakangiti ito nang magsalita.  “At mahal na mahal ka niya.  Mahal na mahal mo rin siya.  Pero napakasal ka sa akin.”

“Marunong pumili ang aking mga magulang,”  matipid ang ngiting iginanti ng kanyang ina sa kanyang ama.

“Hindi mo alam iyon,”  agaw ng ama ni Lily at naisip ng dalaga kung ano ang ginagawa niya sa harapang iyon.

Tumango ang ina ni Lily.  “Hindi ko nga alam iyon.  Kung paanong marami akong hindi alam noon.  Kung si Edy, Edy Rosales ang kanyang pangalan, ang tamang lalaki para sa akin.  Kung paanong hindi mo rin alam, Lily kung si Richard ang tamang lalaki para maging asawa mo.”

Parang naalimpungatan si Lily.  “Nagmamahalan kami ni Richard.”

“Nagmamahalan rin kami ni Edy noon,”  agaw ng kanyang ina.

Sinalubong niya ang mga paningin ng ina.  “Ano ang koneksiyon ng nakaraan ninyo sa kasalukuyan ko ngayon, Nanay?”

“Lily, ang pagpapakasal namin ng iyong ama ay isa lamang kasunduan ng aming mga magulang.  Maligaya ako sa piling ng iyong ama na sila ang pumili.  Liligaya ka rin sa lalaking aming pipiliin para sa iyo.”

Kinagat ni Lily ang labi upang hindi mapabulalas ng iyak.  Pilit pinahinahon ang saili.  “Naniniwala ako, Nanay. Tatay na maligaya kayo sa inyong pagsasama.  At natutuwa ako sapagkat lumaki kaming magkakapatid sa isang payapang kapaligiran.  Ngunit ipagpatawad ninyo na suwayin ko ang inyong kahilingan.  Si Richard ang mahal ko at sa kanya lamang ako pakakasal.”

“Lily,”  nabasag ang tinig ng kanyang ina.

“Teresa,”  sumasaway ang tinig ng kanyang ama.

Ipinipinid na ni Lily ang pinto ng kanyang silid ay naririnig pa niya ang tinig ng ina.  “Maligaya naman tayong talaga, Nestor, hindi ba?  Gusto lang naman nating lumigaya rin siya.”  At ang umaalong tinig ng kanyang ama. 


MALALIM na ang gabi ay hindi pa nakakatulog si Lily.  Pabiling-biling siya sa pagkakahiga.  Nang makarinig siya ng mahinang katok sa pinto ng kanyang silid.  Dali-dali siyang bumangon.  Ang kanyang ina ang nasa likod ng pintuan.

“Nanay...”

“May sasabihin lang ako, Lily,”  napansin ni Lily, nagmamadali sa pagsasalita ang kanyang ina.  “Kung talagang mahal mo si Richard, pumapayag ako.”

“Nanay!”  ang galak ay nanulay sa tinig ni Lily.

Tumaas ang kamay ng ina ni Lily, sinasaway siya sa pagsasalita.  “Kaya lang, pakinggan mo muna ang aking sasabihin.”

Tumango ang dalaga. At nakinig. 

“May kasintahan nga ako nang ipagkasundo ng aking mga magulang sa iyong ama.  At sinunod ko sila.  Sa maniwala ka at sa hindi, tanungin mo ang iyong sarili, lingunin mo ang nakaraan, ang aming pagsasama ng iyong tatay ay tunay na maligaya.  Unti-unti ang pagtubo ng pagmamahal. Nauna ang respeto sa damdamin ng isa't isa.  Hindi ko malilimutan kung paano niya inunawa ang kalungktan ko sa paghihiwalay naming magkasintahan.  Tulad niya ay isang kaibigang mapagbigay.  Hanggang naantig ang aking damdamin at siya ay natutuhan kong mahalin...”

“Mayroon ba siyang kasintahan tulad mo?”  tanong ni Lily.

Umiling ang kanyang ina.  Ngumiti.  “Hindi raw ako mahirap ibigin, ang sabi niya sa akin noong nag-uusap na kami tungkol sa aming mga damdamin sa isa't isa.  Noon nga, Lily, noon namin binalak na kami ang pipili sa magiging asawa mo pagdating ng panahon.”

Napahinga nang malalim si Lily.  Nagpatuloy sa pagsasalita ang kanyang ina.  “Maligaya kami at sa aming kaligayahan, hindi namin malurok kung  ano ang kasalukuyan naming kalagayan, kung naging iba kaya ang aming naging kaisang-palad.  Ako sa aking sarili, naisip ko kung ganoon din kaya ako naging kaligaya kung si Edy ang napangasawa ko.  Kaya lang, nang makita ko kung gaano kahalaga  si Richard sa iyo, na waring handa mo siyang ipaglaban, na hindi ko naman nadama noon, nagdalawa ang aking loob.”

Bigla niyapos ni Lily ang ina.  “Kung gayo'y wala na tayong problema, Nanay.  Kailangan lang nating sabihin sa Tatay.  Kung payag ka'y papayag na rin iyon.”

Malungkot na umiling si Teresa.  “Hindi mo nauunawaan. Lily.  Kaya walang kasintahan ang iyong ama noon ay sa dahilang alam niya ang usapan ng aming mga magulang .  At noon pa man, mahal na niya ako.  Kaya tuwang-tuwa siya nang malaman niyang natutuhan ko na rin siyang ibigin.  Kung sisira ako sa usapan naming kami ang pipili ng iyong mapapangasawa, ano ang kanyang iisipin.  Na kaya ako pumayag kay Richard ay sapagkat hindi ko pa nalilimutan ang aking dating kasintahan.  Na ang nangyari sa akin ay ayaw kong mangyari sa iyo.  Mahal ko ang iyong ama, Lily at hindi ko magagawang saktan ang kanyang kaooban.”

“Lily...  Teresa...”

Sabay na napalingon si Lily at ang kanyang ina sa pinagmulan ng tinig.  Nakatayo sa may bukas na pintuan ng silid ang ama ni Lily. 

“Hinanap kita, Teresa.  Bukas ang pinto.  Hindi ko naiwasan.  Narinig ko ang lahat.”

Sinalubong ni Lily ang ama. Inakbayan siya nito. “Kung talagang si Richard ang nais mong mapangasawa, hindi ako magiging hadlang, Lily,”  sabay baling sa asawa.  “At salamat, Teresa sa pag-aalala mong huwag masaktan ang aking kalooban.  Mahal kita. Sinabi mong mahal mo ako.  Naniwala ako noon.  Naniniwala pa rin ako hanggang ngayon.”

Hindi napigilan ni Lily ang luhang naglandas sa kanyang mga pisngi.  At isang dasal ang namutawi sa kanyang mga labi.  Sana... sana'y maging maligaya rin sila ni Richard, tulad nang kanyang mga magulang, kahit siya at hindi ang mga ito ang pumili sa binata.

LIWAYWAY, Enero 19, 1987