Nang nakaraang buwan ay tinanggap ko ang isang email na may pamagat na ---
SAMPUNG PAYO SA MGA GUSTONG TUMANDA NA MALAKAS ANG KATAWAN
Nabasa ko na ito noong araw, ngunit naisipan kong ipadala pa ring muli sa mga kakilala. Nang tumanggap ako ng samu't saring feedback, napagpasiyahan kong ilagay ang mga ito sa aking blog, kasama ang ilang muni-muni.
1. Huwag agad bibitawan ang iyong trabaho. Maging abala hangga’t maari. Ito ang magpapanatili sa iyong kabataan na labis ninyong ikaliligaya.
Sabi ng isa, kaya raw ayaw yatang mag-retiro ng kanyang asawa, lalo pa't pwede pang i-extend ang pag-oopisina ay sa dahilang ayaw nitong magkasama sila sa bahay. Una siyang nagretiro. Ano raw ang gagawin nila maghapon? Magtitinginan na lamang?
Sa nagsabi nito, maikwento ko na nga ang isang pag-asawahang kapwa retirado na. Dahil mahal ang kuryente para sa aircon, lagi sila sa mall. Nakaka-excercise na sila sa paglalakad-lakad, doon na rin sila kumakain sa food court. Matuto lamang mamili ng ulam na hindi mamantika.
Isa pang pag-asawahan ang gumawa ng paraan para hindi magkainisan. Hindi sila nag-uusap. Hindi nagsasama sa isang kuwarto. Kung nanonood ng telebisyon ang isa, nasa computer iyong asawa. Hindi natatapos ang trabaho sa bahay maghapon. Kani-kaniya sila ng pinagkakaabalahan. Pero magkasama sila sa pagkain at pagtulog at iba pang bagay.
Sa madali't sabi, kung kailangan nang magretiro at bitiwan ang trabaho, may paraan din para lumigaya.
2. Hangga’t maiiwasan, huwag makitira sa mga anak na may pamilya na. Kumuha ng isang lugar na matitirahan. Panatilihin ang iyong kalagayan upang makaiwas sa pakikipagtalo sa iyong anak at manugang. Ang makitira sa kanila ay magiging sunod-sunuran ka na lamang, hindi makakapag-decision sa sarili at mawawalan ng karapatan na labis mong ikalulungkot.
Feedback ng isa, na kung hindi maiiwasan at talagang kailangang pumisan sa mga anak, magtiis na lamang daw, hehehe!
Pinakamaganda talaga ay magkaroon ng sariling pamamahay at kung walang matitirahan ang anak at manugang, sa iyo sila makitira. At sila ang dapat makisama! Huwag lamang maging monster-in-law.
3. Hawakan ng mahigpit ang iyong baul. Kung magbibigay ng pera sa anak, yung kaya mo lamang at laging magtira ng malaking bahagi para sa sarili mo. Ang libro de bangko na may laman ay magandang kaibigan sa iyong katandaan.
Ang sabi ng nakausap ko, hindi raw pala niya matitiis ang kanyang anak, sa kabila ng pasiya niyang hawakan ang kanyang pera. Totoo ito, ngunit sabi nga, dapat din niyang tingnan ang kanyang sarili. Matanda na siya at walang aasahang iba. Baka dumating ang panahong siya ang manghihingi o manghihiram.
May naalaala pa akong kasabihang laging nababanggit ng isang kaibigan na payo raw ng kanyang magulang: Neither a borrower nor a lender be; for loan oft loses both itself and friend, and borrowing dulls the edge of husbandry. Na siyang payo ni Polonius sa kanyang anak na si Laertes, sa Act I, Scene 3 ng Hamlet ni William Shakespeare. Siempre, sa panahon ngayon, pwede namang mangutang sa mga bangko. Kung kayang magbayad. Huwag lang five/six.
4. Huwag masyadong maniwala sa iyong anak na nagsasabing kayo ay aalagaan. Madalas ang mga nagbabanggit niyan ay siyang mga hindi gagawa. Ang mabuting anak ay hindi nagbabanggit ng anuman at ang masamang anak ay kailanman hindi tutupad ng pangakong binitiwan.
Una kong naisip, may masama bang anak? Wala naman siguro. Maraming dahilan, pangyayari sa buhay na nagsasama-sama upang kung minsan, ang isang anak ay kumikilos nang “hindi mainam” kumbaga. Unawain bago humusga.
Sa puntong ito ng ating buhay, hindi nga natin alam kung may mag-aalaga sa atin pagdating ng panahong hindi na natin kayang mamuhay nang mag-isa. Panalangin na nga lamang na sana ay mayroon. O marami tayong pera na pambayad sa mga nursing home. Tunay na mayroon na rin palang mga nursing homes dito sa Pilipinas, pero ang mahal din ng bayad. May nakapagkwento nga sa akin na mismong dito sa Marikina ay mayroon. Maganda raw, maayos, tahimik ang kapaligiran, may medical assistance, kaya lang medyo may kamahalan.
Kasabihan na rin iyong kaya raw dapat mag-asawa ay para magkapamilya at nang may mag-aalaga sa katandaan. Sa nakikita ko ngayon, na kahit sampu ang anak mo, kung nasa abroad lahat, wala ring mag-aalaga sa iyo. At least, may pambayad naman siguro sa caregiver. At may hindi nag-asawang inalagaan naman ng kanyang mga pamangkin.
May nagsabi pa, kailangang may pera ka, para kahit paano, may tinatanaw ang mga mag-aalaga sa iyo, na baka sila ang pamanahan mo.
Kung wala kang pera at mabuti ang iyong ugali, wala kang problema. Tiyak na may titingin pa rin sa iyo.
5. Upang manatili kang masaya, panatilihin ang pakikipagkaibigan at magdagdag pa hangga’t maaari. Humanap ng mga kaibigan na mas bata saiyo. Ang mga matatanda kasi ay malapit nang mamahinga at ikalulungkot mo nang labis ang paghahanap ng kapalit. Sumali sa mga magagandang asosasyon, grupo, kooperatiba, o apostolada.
Sa parteng ito ay actual experience ang mga nag-share. Mag-attend sa mga high school reunions upang manatiling masaya, sabi ng isa na idinugtong pang ito ang dapat na ika-labing-isang payo. Preferably, high school reunions. Dahil, ito ang panahon ng iyong kabataan. Kahit sisenta, sitenta o otsenta ka na ngayon, kapag ang kaharap at kausap mo ay mga kaiskwela sa high school, parang time machine, bumabalik ang panahon! Biruan, kwentuhan, tawanan, tuksuhan... nalilimutan mo ang iyong edad. Ang sixty ay nagiging sixteen! Ang seventy ay parang seventeen! Otsenta ay eighteen! Siempre, pumapasok rin sa usapan ang kumikirot na tuhod, gout sa paa, varicose vein sa binting magaganda noon, mga gamot na iniinom sa high blood, diabetes, operasyon, bypass, etc. At least, laging may bagong pinag-uusapan, hindi iyong good old days lamang.
Sabi pa ng isa: Dapat ka talagang dumalo sa reunion o sa mga miting ng kaklase, dahil kung hindi, ikaw ang pag-uusapan, kumbaga ay pulutan sa inuman. Gusto mo ba iyon?
Totoo ring nakakalungkot ang paglisan ng ilang kaibigang nauna nang nagtungo Sa Dako Pa Roon. Ito ang tawag namin sa mga namayapang kaiskwela. Pero talagang ganoon ang buhay.
Pero alam ba ninyo na ang pagsama at pag-aalaga sa mga apo (apostolate o apostolic, wika nga) ang siyang nagpapabata sa atin? Huwag lang akuin ang pagpapalaki sa mga ito. Hindi mo na iyan responsibilidad. Bilang mga lolo at lola, taga-spoil ka na lamang at silang mga magulang ang taga-disiplina.
Ganito ang aming klase sa high school. Hindi na nga namin pinag-uusapan kung ilang taon kami, pwera na lang kung may kantiyawan sa blow-out.
6. Maging maayos, laging maganda, malinis at mabango. Ang katandaan ay hindi dahilan upang ikaw ay maging madungis at nanlilimahid. Sila ay di dapat na mandiri saiyo kaya’t pangalagaan mo ang iyong sarili.
Tama. Pero huwag namang makiuso sa mga damit ng kabataan. Ibagay rin sa edad ang mga isusuot. Mas maganda ang dating ng disente at malinis na pananamit, kaysa sa mga modernong hindi naman bagay. At kung hindi naman allergic sa hairdye, tunay na nakakabata ito.
7. Maging abala sa paggawa ng kabutihan sa kapwa. Asikasuhin sila upang asikasuhin ka din nila ayon sa “law of ripple effect”. Huwag kalilimutan magdasal sa araw-araw.
Sa mga may maluwag ang kabuhayan, parang higit na madali ang pagtulong sa kapwa, financially. Ngunit sa tama lamang sa pangangailangan ang kabuhayan, ano ang maitutulong sa kapwa? Your time, your friendship, advice when sought, companionship when needed, little things, comforting words, prayers. Sabi nga ng isang kaibigan, exercise the three degrees of mercy: first, the act of mercy of whatever kind; second, the word of mercy – and if you cannot carry out a work of mercy, assist by words; third, prayer – if you cannot show mercy by deeds or words, do so by prayer.
8. Huwag panghimasukan ang buhay ng iyong mga anak. Hindi sapagkat anak mo sila ang lahat nang magugustuhan mo ay magugustuhan din nila. Alalahanin mong nagbabago ang panahon.
Tunay na iba na nga ang panahon. Ngunit sa mga bagay na matibay ang iyong pananalig o paniniwala, maging matibay ka sa pagpapayo. Liwanagin lamang na iyon ay opinyon o mungkahi mo lamang na nais mong ipaalam sa kanila, pero sila pa rin ang magpapasiya. Minsan kasi, hindi rin naman nila alam lahat, na dahil sa iyong gulang at maaring nadaanan mo na, may insight silang mapupulot. Bahala sila. Buhay nila iyon, pero, hindi ka nagkulang.
Mabanggit ko rito ang homeschooling. Ang aking mga apo ay homeschooled. Ibig sabihin, hindi sila pumapasok sa iskwelahan, kundi sa bahay lamang sila tinuturuan ng sariling magulang. Parang individualized ang instruction, ayon sa kapabilidad, interest, bilis ng pagkatuto ang sistema ng pagtuturo. Na kung sa loob ng isang classroom, isang sistema lamang ang ginagamit, kaya iyong mga mahihina ay naiiwanan, at ang marurunong ay naiinip naman. Noong una, may misgivings ako rito at maraming tanong. Na naipaliwanag naman sa akin. Ngayon ay nakikita ko ang mga magagandang kabutihang bunga nito. Ibig kong sabihin dito ay maging bukas tayo sa mga pagbabago na galing sa ating mga anak.
9. Huwag ipagyabang ang iyong katandaan. Hindi sapagkat ikaw ay lumilinya na sa 80 ay napakarunong mo na. Isaisip mo na hindi mo taglay ang lahat ng karunungan sa mundo. Huwag isipin na ang katandaan ay kalayaan upang maging inutil, ulianin at wala ng silbi sa buhay. Makipag paligsahan sa lahat ng bagay para may dahilan ang bawat pagising mo sa umaga.
Do the crossword puzzle and suduko. Attend sosyalan, huwag tamarin. Manood ng sine, sitcom, teleserye sa telebisyon, magbasa ng libro, kumanta ng kahit lumang kanta, at kung pwede, iyong bagu-bago nang bahagya, magbakasyon para maiba ang ambiance. Mag-computer kahit email lamang para makakonek sa taga malayong kaibigan. Matutong mag-text, tweet, facebook.
10. At sa wakas, huwag maging makulit. Huwag ikuwento ang nakaraang panahon nang paulit-ulit. Huwag ikukumpara ang mga bagay-bagay na makakasakit ka sa kapamilya. Huwag maging mapaghanap. Matuto kang mag-puri ng magandang nagawa ng kapamilya upang manatili ang magandang samahan. Hangga't kaya, magbasa nang magbasa ng dyario, libro at makinig sa mga talakayan sa radio. Ang “imaginative mind” ay malayo sa Alzheimer’s disease.
Ang tumatanda raw ay talagang nagiging makulit. Bagaman, sa tingin ko, may taong makulit talaga, kahit bata pa. Paulit-ulit rin daw ang matatanda. Palagay ko naman, nagiging paulit-ulit kasi ay nagiging malilimutin, kaya inuulit ang nasabi na. Ito ang tinatawag na kakulitan. Minsan naman, hindi ka naririnig, kaya tanong nang tanong, ulit nang ulit. Kasi, mahina na ang tainga Pero lahat nang ito ay dala ng katandaan o pagkakasakit. Kung nakikita natin ito sa iba, sa kasambahay, sa mga kaibigan, maging maunawain tayo at mapagpasensiya. Dahil, kalaunan, maaaring matagpuan rin natin ang sarili sa ganitong kalagayan.
May nabasa ako noong araw tungkol sa isang matandang lalaki na patuloy na dumadalaw sa isang home na kinaroroonan ng kanyang asawa na may alzheimer's disease. Na hindi na siya nakikilala, ngunit patuloy pa rin siya sa pagbisita rito. May nagtanong kung bakit niya ito ginagawa, ganoong hindi na pala siya nakikilala nito. Simpli lang ang kanyang sagot: “Hindi na nga niya ako kilala, ngunit siya ay kilala ko.” Ito ang tinatawag kong tunay na pag-ibig!
Naalaala ko tuloy sa kwentong ito ang isang tula ni J. Ford (1872). Na may pamagat na ---
Will You Love Me When I'm Old?
I would ask of you, my darling,
A question soft and low,
That gives me many a heartache
As the moments come and go.
Your love I know is truthful,
But the truest love grows cold;
It is this that I would ask you:
Will you love me when I'm old?
Life's mourn will soon be waning,
And its evening bells be tolled,
But my heart shall know no sadness,
If you'll love me when I'm old.
Down the stream of life together
We are sailing side by side,
Hoping some bright day to anchor
Safe beyond the surging tide.
Today our sky is cloudless,
But the night may clouds unfold;
But, though storms may gather round us,
Will you love me when I'm old?
When my hair shade the snowdrift,
And mine eyes shall dimmer grow,
I would lean upon some loved one,
Through the valley as I go.
I would claim of you one promise,
Worth to me a world of gold;
It is only this, my darling,
That you'll love me when I'm old.
Sa mga makababasa nito, na ka-henerasyon namin, o sa mga kabataang sa malao't madali, ay darating din sa pagiging seniors, sana'y makatulong ang mga nabanggit na payo.
PS/ Masyado akong na-touch noong inilagay kong poem, kaya't kahit hindi naman ako makata at ang ginagawa ko lamang ay mga tulakis, naisipan kong isalin sa tagalog ang tula ni J. Ford na “Will You Love Me When I'm Old”. Hindi iksakto ang pagsasalin, ngunit umaasa akong, kahit paano ay nakuha ko ang sentimyento ng nasabing tula. Paumanhin kay J. Ford.
Mahal, ako ay may tanong
Na sana ay sagutin mo
Dahil laging agam-agam
Dala nito sa puso ko
Ako ay naniniwalang
Pag-ibig mo ay totoo
Ngunit kung ito'y manlamig
Mamahalin pa ba ako?
Umaga ng ating buhay
Dapit-hapon kalaunan
Subali't di malulumbay
Kung ako'y iyong mahal.
Magkasamang nilalakbay
Malawak na karagatan
Sa pag-asa na daraong
Ligtas sa kapahamakan.
Aliwalas nating langit
Kapag dinalaw ng bagyo
Pagmamahal ba sa akin
Ay di pa rin magbabago?
Kapag buhok ay puti na
Mata ay di na malinaw
Sa aking paglalakbay
Kailangan ko'ng aakay.
May hiling ako sinta
Ginto ang katumbas nito,
Sana hanggang sa pagtanda
Mamahalin pa rin ako.
SAMPUNG PAYO SA MGA GUSTONG TUMANDA NA MALAKAS ANG KATAWAN
Nabasa ko na ito noong araw, ngunit naisipan kong ipadala pa ring muli sa mga kakilala. Nang tumanggap ako ng samu't saring feedback, napagpasiyahan kong ilagay ang mga ito sa aking blog, kasama ang ilang muni-muni.
1. Huwag agad bibitawan ang iyong trabaho. Maging abala hangga’t maari. Ito ang magpapanatili sa iyong kabataan na labis ninyong ikaliligaya.
Sabi ng isa, kaya raw ayaw yatang mag-retiro ng kanyang asawa, lalo pa't pwede pang i-extend ang pag-oopisina ay sa dahilang ayaw nitong magkasama sila sa bahay. Una siyang nagretiro. Ano raw ang gagawin nila maghapon? Magtitinginan na lamang?
Sa nagsabi nito, maikwento ko na nga ang isang pag-asawahang kapwa retirado na. Dahil mahal ang kuryente para sa aircon, lagi sila sa mall. Nakaka-excercise na sila sa paglalakad-lakad, doon na rin sila kumakain sa food court. Matuto lamang mamili ng ulam na hindi mamantika.
Isa pang pag-asawahan ang gumawa ng paraan para hindi magkainisan. Hindi sila nag-uusap. Hindi nagsasama sa isang kuwarto. Kung nanonood ng telebisyon ang isa, nasa computer iyong asawa. Hindi natatapos ang trabaho sa bahay maghapon. Kani-kaniya sila ng pinagkakaabalahan. Pero magkasama sila sa pagkain at pagtulog at iba pang bagay.
Sa madali't sabi, kung kailangan nang magretiro at bitiwan ang trabaho, may paraan din para lumigaya.
2. Hangga’t maiiwasan, huwag makitira sa mga anak na may pamilya na. Kumuha ng isang lugar na matitirahan. Panatilihin ang iyong kalagayan upang makaiwas sa pakikipagtalo sa iyong anak at manugang. Ang makitira sa kanila ay magiging sunod-sunuran ka na lamang, hindi makakapag-decision sa sarili at mawawalan ng karapatan na labis mong ikalulungkot.
Feedback ng isa, na kung hindi maiiwasan at talagang kailangang pumisan sa mga anak, magtiis na lamang daw, hehehe!
Pinakamaganda talaga ay magkaroon ng sariling pamamahay at kung walang matitirahan ang anak at manugang, sa iyo sila makitira. At sila ang dapat makisama! Huwag lamang maging monster-in-law.
3. Hawakan ng mahigpit ang iyong baul. Kung magbibigay ng pera sa anak, yung kaya mo lamang at laging magtira ng malaking bahagi para sa sarili mo. Ang libro de bangko na may laman ay magandang kaibigan sa iyong katandaan.
Ang sabi ng nakausap ko, hindi raw pala niya matitiis ang kanyang anak, sa kabila ng pasiya niyang hawakan ang kanyang pera. Totoo ito, ngunit sabi nga, dapat din niyang tingnan ang kanyang sarili. Matanda na siya at walang aasahang iba. Baka dumating ang panahong siya ang manghihingi o manghihiram.
May naalaala pa akong kasabihang laging nababanggit ng isang kaibigan na payo raw ng kanyang magulang: Neither a borrower nor a lender be; for loan oft loses both itself and friend, and borrowing dulls the edge of husbandry. Na siyang payo ni Polonius sa kanyang anak na si Laertes, sa Act I, Scene 3 ng Hamlet ni William Shakespeare. Siempre, sa panahon ngayon, pwede namang mangutang sa mga bangko. Kung kayang magbayad. Huwag lang five/six.
4. Huwag masyadong maniwala sa iyong anak na nagsasabing kayo ay aalagaan. Madalas ang mga nagbabanggit niyan ay siyang mga hindi gagawa. Ang mabuting anak ay hindi nagbabanggit ng anuman at ang masamang anak ay kailanman hindi tutupad ng pangakong binitiwan.
Una kong naisip, may masama bang anak? Wala naman siguro. Maraming dahilan, pangyayari sa buhay na nagsasama-sama upang kung minsan, ang isang anak ay kumikilos nang “hindi mainam” kumbaga. Unawain bago humusga.
Sa puntong ito ng ating buhay, hindi nga natin alam kung may mag-aalaga sa atin pagdating ng panahong hindi na natin kayang mamuhay nang mag-isa. Panalangin na nga lamang na sana ay mayroon. O marami tayong pera na pambayad sa mga nursing home. Tunay na mayroon na rin palang mga nursing homes dito sa Pilipinas, pero ang mahal din ng bayad. May nakapagkwento nga sa akin na mismong dito sa Marikina ay mayroon. Maganda raw, maayos, tahimik ang kapaligiran, may medical assistance, kaya lang medyo may kamahalan.
Kasabihan na rin iyong kaya raw dapat mag-asawa ay para magkapamilya at nang may mag-aalaga sa katandaan. Sa nakikita ko ngayon, na kahit sampu ang anak mo, kung nasa abroad lahat, wala ring mag-aalaga sa iyo. At least, may pambayad naman siguro sa caregiver. At may hindi nag-asawang inalagaan naman ng kanyang mga pamangkin.
May nagsabi pa, kailangang may pera ka, para kahit paano, may tinatanaw ang mga mag-aalaga sa iyo, na baka sila ang pamanahan mo.
Kung wala kang pera at mabuti ang iyong ugali, wala kang problema. Tiyak na may titingin pa rin sa iyo.
5. Upang manatili kang masaya, panatilihin ang pakikipagkaibigan at magdagdag pa hangga’t maaari. Humanap ng mga kaibigan na mas bata saiyo. Ang mga matatanda kasi ay malapit nang mamahinga at ikalulungkot mo nang labis ang paghahanap ng kapalit. Sumali sa mga magagandang asosasyon, grupo, kooperatiba, o apostolada.
Sa parteng ito ay actual experience ang mga nag-share. Mag-attend sa mga high school reunions upang manatiling masaya, sabi ng isa na idinugtong pang ito ang dapat na ika-labing-isang payo. Preferably, high school reunions. Dahil, ito ang panahon ng iyong kabataan. Kahit sisenta, sitenta o otsenta ka na ngayon, kapag ang kaharap at kausap mo ay mga kaiskwela sa high school, parang time machine, bumabalik ang panahon! Biruan, kwentuhan, tawanan, tuksuhan... nalilimutan mo ang iyong edad. Ang sixty ay nagiging sixteen! Ang seventy ay parang seventeen! Otsenta ay eighteen! Siempre, pumapasok rin sa usapan ang kumikirot na tuhod, gout sa paa, varicose vein sa binting magaganda noon, mga gamot na iniinom sa high blood, diabetes, operasyon, bypass, etc. At least, laging may bagong pinag-uusapan, hindi iyong good old days lamang.
Sabi pa ng isa: Dapat ka talagang dumalo sa reunion o sa mga miting ng kaklase, dahil kung hindi, ikaw ang pag-uusapan, kumbaga ay pulutan sa inuman. Gusto mo ba iyon?
Totoo ring nakakalungkot ang paglisan ng ilang kaibigang nauna nang nagtungo Sa Dako Pa Roon. Ito ang tawag namin sa mga namayapang kaiskwela. Pero talagang ganoon ang buhay.
Pero alam ba ninyo na ang pagsama at pag-aalaga sa mga apo (apostolate o apostolic, wika nga) ang siyang nagpapabata sa atin? Huwag lang akuin ang pagpapalaki sa mga ito. Hindi mo na iyan responsibilidad. Bilang mga lolo at lola, taga-spoil ka na lamang at silang mga magulang ang taga-disiplina.
Ganito ang aming klase sa high school. Hindi na nga namin pinag-uusapan kung ilang taon kami, pwera na lang kung may kantiyawan sa blow-out.
6. Maging maayos, laging maganda, malinis at mabango. Ang katandaan ay hindi dahilan upang ikaw ay maging madungis at nanlilimahid. Sila ay di dapat na mandiri saiyo kaya’t pangalagaan mo ang iyong sarili.
Tama. Pero huwag namang makiuso sa mga damit ng kabataan. Ibagay rin sa edad ang mga isusuot. Mas maganda ang dating ng disente at malinis na pananamit, kaysa sa mga modernong hindi naman bagay. At kung hindi naman allergic sa hairdye, tunay na nakakabata ito.
7. Maging abala sa paggawa ng kabutihan sa kapwa. Asikasuhin sila upang asikasuhin ka din nila ayon sa “law of ripple effect”. Huwag kalilimutan magdasal sa araw-araw.
Sa mga may maluwag ang kabuhayan, parang higit na madali ang pagtulong sa kapwa, financially. Ngunit sa tama lamang sa pangangailangan ang kabuhayan, ano ang maitutulong sa kapwa? Your time, your friendship, advice when sought, companionship when needed, little things, comforting words, prayers. Sabi nga ng isang kaibigan, exercise the three degrees of mercy: first, the act of mercy of whatever kind; second, the word of mercy – and if you cannot carry out a work of mercy, assist by words; third, prayer – if you cannot show mercy by deeds or words, do so by prayer.
8. Huwag panghimasukan ang buhay ng iyong mga anak. Hindi sapagkat anak mo sila ang lahat nang magugustuhan mo ay magugustuhan din nila. Alalahanin mong nagbabago ang panahon.
Tunay na iba na nga ang panahon. Ngunit sa mga bagay na matibay ang iyong pananalig o paniniwala, maging matibay ka sa pagpapayo. Liwanagin lamang na iyon ay opinyon o mungkahi mo lamang na nais mong ipaalam sa kanila, pero sila pa rin ang magpapasiya. Minsan kasi, hindi rin naman nila alam lahat, na dahil sa iyong gulang at maaring nadaanan mo na, may insight silang mapupulot. Bahala sila. Buhay nila iyon, pero, hindi ka nagkulang.
Mabanggit ko rito ang homeschooling. Ang aking mga apo ay homeschooled. Ibig sabihin, hindi sila pumapasok sa iskwelahan, kundi sa bahay lamang sila tinuturuan ng sariling magulang. Parang individualized ang instruction, ayon sa kapabilidad, interest, bilis ng pagkatuto ang sistema ng pagtuturo. Na kung sa loob ng isang classroom, isang sistema lamang ang ginagamit, kaya iyong mga mahihina ay naiiwanan, at ang marurunong ay naiinip naman. Noong una, may misgivings ako rito at maraming tanong. Na naipaliwanag naman sa akin. Ngayon ay nakikita ko ang mga magagandang kabutihang bunga nito. Ibig kong sabihin dito ay maging bukas tayo sa mga pagbabago na galing sa ating mga anak.
9. Huwag ipagyabang ang iyong katandaan. Hindi sapagkat ikaw ay lumilinya na sa 80 ay napakarunong mo na. Isaisip mo na hindi mo taglay ang lahat ng karunungan sa mundo. Huwag isipin na ang katandaan ay kalayaan upang maging inutil, ulianin at wala ng silbi sa buhay. Makipag paligsahan sa lahat ng bagay para may dahilan ang bawat pagising mo sa umaga.
Do the crossword puzzle and suduko. Attend sosyalan, huwag tamarin. Manood ng sine, sitcom, teleserye sa telebisyon, magbasa ng libro, kumanta ng kahit lumang kanta, at kung pwede, iyong bagu-bago nang bahagya, magbakasyon para maiba ang ambiance. Mag-computer kahit email lamang para makakonek sa taga malayong kaibigan. Matutong mag-text, tweet, facebook.
10. At sa wakas, huwag maging makulit. Huwag ikuwento ang nakaraang panahon nang paulit-ulit. Huwag ikukumpara ang mga bagay-bagay na makakasakit ka sa kapamilya. Huwag maging mapaghanap. Matuto kang mag-puri ng magandang nagawa ng kapamilya upang manatili ang magandang samahan. Hangga't kaya, magbasa nang magbasa ng dyario, libro at makinig sa mga talakayan sa radio. Ang “imaginative mind” ay malayo sa Alzheimer’s disease.
Ang tumatanda raw ay talagang nagiging makulit. Bagaman, sa tingin ko, may taong makulit talaga, kahit bata pa. Paulit-ulit rin daw ang matatanda. Palagay ko naman, nagiging paulit-ulit kasi ay nagiging malilimutin, kaya inuulit ang nasabi na. Ito ang tinatawag na kakulitan. Minsan naman, hindi ka naririnig, kaya tanong nang tanong, ulit nang ulit. Kasi, mahina na ang tainga Pero lahat nang ito ay dala ng katandaan o pagkakasakit. Kung nakikita natin ito sa iba, sa kasambahay, sa mga kaibigan, maging maunawain tayo at mapagpasensiya. Dahil, kalaunan, maaaring matagpuan rin natin ang sarili sa ganitong kalagayan.
May nabasa ako noong araw tungkol sa isang matandang lalaki na patuloy na dumadalaw sa isang home na kinaroroonan ng kanyang asawa na may alzheimer's disease. Na hindi na siya nakikilala, ngunit patuloy pa rin siya sa pagbisita rito. May nagtanong kung bakit niya ito ginagawa, ganoong hindi na pala siya nakikilala nito. Simpli lang ang kanyang sagot: “Hindi na nga niya ako kilala, ngunit siya ay kilala ko.” Ito ang tinatawag kong tunay na pag-ibig!
Naalaala ko tuloy sa kwentong ito ang isang tula ni J. Ford (1872). Na may pamagat na ---
Will You Love Me When I'm Old?
I would ask of you, my darling,
A question soft and low,
That gives me many a heartache
As the moments come and go.
Your love I know is truthful,
But the truest love grows cold;
It is this that I would ask you:
Will you love me when I'm old?
Life's mourn will soon be waning,
And its evening bells be tolled,
But my heart shall know no sadness,
If you'll love me when I'm old.
Down the stream of life together
We are sailing side by side,
Hoping some bright day to anchor
Safe beyond the surging tide.
Today our sky is cloudless,
But the night may clouds unfold;
But, though storms may gather round us,
Will you love me when I'm old?
When my hair shade the snowdrift,
And mine eyes shall dimmer grow,
I would lean upon some loved one,
Through the valley as I go.
I would claim of you one promise,
Worth to me a world of gold;
It is only this, my darling,
That you'll love me when I'm old.
Sa mga makababasa nito, na ka-henerasyon namin, o sa mga kabataang sa malao't madali, ay darating din sa pagiging seniors, sana'y makatulong ang mga nabanggit na payo.
PS/ Masyado akong na-touch noong inilagay kong poem, kaya't kahit hindi naman ako makata at ang ginagawa ko lamang ay mga tulakis, naisipan kong isalin sa tagalog ang tula ni J. Ford na “Will You Love Me When I'm Old”. Hindi iksakto ang pagsasalin, ngunit umaasa akong, kahit paano ay nakuha ko ang sentimyento ng nasabing tula. Paumanhin kay J. Ford.
Mahal, ako ay may tanong
Na sana ay sagutin mo
Dahil laging agam-agam
Dala nito sa puso ko
Ako ay naniniwalang
Pag-ibig mo ay totoo
Ngunit kung ito'y manlamig
Mamahalin pa ba ako?
Umaga ng ating buhay
Dapit-hapon kalaunan
Subali't di malulumbay
Kung ako'y iyong mahal.
Magkasamang nilalakbay
Malawak na karagatan
Sa pag-asa na daraong
Ligtas sa kapahamakan.
Aliwalas nating langit
Kapag dinalaw ng bagyo
Pagmamahal ba sa akin
Ay di pa rin magbabago?
Kapag buhok ay puti na
Mata ay di na malinaw
Sa aking paglalakbay
Kailangan ko'ng aakay.
May hiling ako sinta
Ginto ang katumbas nito,
Sana hanggang sa pagtanda
Mamahalin pa rin ako.
No comments:
Post a Comment