KARAGDAGAN SA TALASALITAAN MULA SA TAGASUBAYBAY

KARAGDAGAN SA TALASALITAAN
MULA SA TAGASUBAYBAY

Dear Eve:

Kababasa ko lang ng mga blog na kasama ng kuwento mo para sa Abril, ang Bagong Magdalena.

Gustong-gusto ko ang talasalitaang Bulakan. Nagbalik tuloy sa isip ko ang mga salitang marahil ay di na uso ngayon.

Alam mo. lumaki ako sa Kapitangan, isang nayon sa Paombong. Ang aming munting bahay ay nasa tabi ng isang palayan (na sinasaka ng aking Anda at mga amain) at ng isang ilog. Maraming bungang kahoy ang kapaligiran: mangga, bayabas, atis, guyabano, balimbing, papaya, makopa, mabulo, suha, dalandan, at kung ano-ano pa. Marami ring gulay: sitaw, okra, kalabasa, pipino, singkamas, atbp. Sa ilog, mayroong kabibe, balibid, isda gaya ng dalag, hito, biya, apahap, lukaok, at sa palayan naman ay mayroong kuhol, liwalo, at kung panahon ng tag-ulan ay talangka.

Ano pa't bagama't mahirap ay sagana naman kami sa mga biyayang dulot ng kalikasan.

At dito nga sa kapaligirang ito ay marami akong natutuhang mga salita, gaya ng:

1. kiti- maliit na manok
2. guya - maliit na kalabaw/baka
3. tagiti- maliit na dalag
4. pantat - maliit na hito
5. bulig - dalag
6. kuting -maliit na pusa (alam natin ito)
7. tuta - maliit na aso (Alam na rin nating lahat ito)
8. ayap - sitaw
9. tulyapis o ipa - 'yung nakabalot sa butil ng palay (Sa English: chaff)
10. mandala - kamada (hugis cone) ng ginapas na palay
11. putat - bagong usbong na dahon ng mangga
12. liwalo - uri ng isda na kilala sa ibang lugar na martiniko

Marami pang salitang sa ngayo'y hinahagilap ko pa. Pasasaan ba't maaalala ko rin ang mga iyon, at siyempre, sasabihin ko sa iyo. 'Yan muna sa
ngayon.

Maraming salamat at kumusta sa iyong lahat.

Rollie E.

AT NAALAALA NA NIYA na kaagad ipinadala sa email.

1. alibadbad -sa English ay nausea; pakiramdam na parang masusuka dahil Sa di-masikmurang amoy, halimbawa
Example ng paggamit: Lumayo-layo ka nga sa akin at inaalibadbaran ako sa ‘yo.
2. aligasin - isang uri ng isda na ka-pamilya ng banak
3. balinguyngoy - dugo mula sa ilong na karaniwan sa mga bata, dala marahi, kung magkaminsan ng matinding init
4. baliwasan - mahabang kawayan o buho na ginagamit na talian ng bingwit
na ginagamit sa pangingisda
5. banlik - magkahalong putik at buhangin na karaniwang nangyayari sa lupa pagkatapos ng baha
6. bidbid - isang uri ng isda na ka-pamilya ng bangos
7. kilyawan - isang uri ng ibon; oriole sa English
8. dahong-palay - isang uri ng ahas na makikita sa mga palayan; maliit lamang ito nguni’t makamandag; kulay-berde
9. halawas - isang uri ng panghuli ng isda, na may mahabang hawakan at may
isang malaking bilog na net sa dulo na isinasagap sa tubig upang makahuli ng isda
10. langib - ang balat na nakatakip sa isang sugat na hindi pa ganap na magaling
11 lulungi - isang maliit at habaang isda na transparent at may matulis at mahabang bibig
12. pakaway - katig sa magkabilang gilid ng isang bangka upang maiwasan ang pagtaob
13. pituya - isang malaking bangka na ginagamitan ng tikin (pole) na nalalagyan o sinasakayan ng mga malakihang volume o quantity ng mga ani, gaya halimbawa ng tubo at singkamas
14. suwiki - isang uri ng lalagyan ng isda na yari sa kawayan na itinatali sa baywang
15. tinadtad - isang uri ng luto na sa ibang lugar ay tinatawag na dinuguan o
tinumis.

Salamat nang marami, Rollie. Alam mo bang noong araw, mayroon akong sinipi sa isang diyaryo, Manila Times siguro, na sketch ng isang bahay na yari sa pawid, nakatirik sa isang malaking sukat ng lupa na may bakod na kawayan? Sa sketch ay ipinakita rin ang kalalagyan ng iba't ibang punong-kahoy na itatanim (na pareho ng mga punong binanggit mo), ang gulayan (na siguradong organic dahil hindi gagamitan ng kemikal na fertilizer), ang kulungan ng mga alagang baboy (na darak ang ipakakain), ang silungan at pugad ng mga manok (na palay ang patuka), ang balon o posong pagkukunan ng tubig na pandilig at siyempre, ang hardin ng mga bulaklaking halaman (rosal, liryo, gumamela, bouganvilla, yellow bell, adelfa, at iba pa). Naalaala ko ito matapos mabasa ang iyong liham. Ganito kasi ang pangarap kong bahay noon. At kahit na ngayon, kaya lamang, hindi ko na kaya ang mag-asikaso ng mga gawaing kakailanganin sa pagkakaroon ng ganitong bahay at buhay.

Napakaganda at napakasarap siguro na tumira sa ganitong kapaligiran. Lalo pa at isasama mo na habang sariwa ang hanging nalalanghap ay may celfone ka pang magagamit kung may gusto kang tawagan, bukod sa landline. At may cable tv na mapaglilibangan. Saka magic sing. At natural, may computer at internet kung saan pwedeng makipag-video chat sa pamilya at mga kaibigang nasa ibang lugar. Saka nga pala, kotse!

Levity aside, di ba parang huwarang bahay at buhay ito? Malapit ka sa kalikasan at kabihasnan, may loobin ka sa Diyos, marunong makipagkapwa-tao, nagmamahal at minamahal! Di ba Paraiso na itong matatawag? Sa lupa?

Humahaba na ang listahan sa Talasalitaan. Ayon ako sa mungkahi mo na mag-ipon tayo ng mga salitang nababaon na sa limot at nalilimutan nang gamitin upang pagdating ng tamang panahon, mapagsama-sama ang mga ito at maisa-aklat, kahit pang-atin-atin lamang.

Dagdag nga ni Claire -
- hamo - hayaan mo (kagagamit lang daw nito ni Rufing sa text sa kanya)
- lulunin na ang banig - "i-roll" ang banig (ang natatandaan ko ay ang “maglatag na ng banig” kapag may gusto nang paalising manliligaw na “pumupormal”)
- maghain - ibig sabihin maghanda ng pagkain sa mesa
- mag-urong - alisin na sa mesa ang mga pinggan, atbp.

At ni Feli -
- kebo - another tawag sa "Ninang".

At pahabol na itinawag pa sa telepono mula California ni Mon -
-tungaw - isang napakaliit na kulisap? na karaniwang nakukuha sa mga damuhan o halaman na kumakapit at sumisiksik sa mga pileges ng balat ng tao o sa mga parteng masisikip at doon sumisipsip ng dugo. Pumupula itong parang itlog ng isda at natatanggal lamang sa pagitan ng dulo ng aspili o karayom. Makating-makati ito, pero parang wala na ngayong tungaw at hindi ito kilala ng mga bagong sibol na bata.

Di ba nakatutuwa ang pagbalikan ang mga lumang salita na bahagi ng ating kahapon? Kaya nga nasa proseso na ako nang pag-iipon at pagsasaayos ng talasalitaang ito. Muli, inaanyayahan ko ang iba pang mambabasa na ibahagi ang mga alam pa nilang salita at kasabihang gamit natin o ng matatanda sa atin, noon, upang hindi naman ito tuluyang mawala at upang kahit paano, may mabasa ang ating mga anak at kanilang anak na “ay, ganito pala ang salita nila noon!” Sana rin ay lakipan nila ito ng mga kwentong ibinabalik sa alaala ng mga nasabing salita.

Maghihintay ako...