ANG LUMANG BAHAY

ANG LUMANG BAHAY

Naramdaman niyang may palad na humagod sa kanyang noo.  Iminulat niya ang kanyang mga mata.  Madilim ang kinaroroonan niyang silid ngunit may liwanag na nagmumula sa dakong pintuan.

“Nanay,” mahinay na tawag ng nakatunghay sa kanya.

Si Adora, ang kanyang bunso.  Itinaas niya ang kanyang kamay na ikinulong nito sa mga palad.  “Maiiwan ka muna namin. Nanay.  May family day sa opisina nina Bing, hanggang hapon.  Kasama namin ang mga bata. Pero, narito naman si Manang, saka si Bebe.  Nanay, silang bahala sa 'yo.  'Nay...”

“Gusto ko nang umuwi.”

Pinisil-pisil ni Adora ang kanyang kamay, parang walang narinig.  Naisip tuloy niya kung nagsalita nga ba siya.  Tumikhim siya.  Wari namang may tunog na lumabas sa kanyang lalamunan.  “Gusto ko nang umuwi,” ulit niya.

Lumapit ang mukha ni Adora sa kanya, ang bibig nito sa dakong tainga niya.  “Sa'n mo gustong umuwi, Nanay?”

“Sa atin.”  Sa kanyang balintataw ay naglaro ang larawan ng bahay.

Bubong na pawid.  Pairap na yero. Dingding na tabla, maluluwang na bintana na may katugong bentanilya sa ibaba.  Dalawa ang hagdanan.  Isang nakapaukit sa sala, sa istilo ng mga kabahayan ng panahong sinauna.  Ang ikalawa'y nasa kusina.

Nagbuntung-hininga si Adora.  'Wala na'ng bahay natin, Nanay.  Nagiba na.”

Hinila niya ang kanyang palad.  Inalis sa pagkakahawak ni Adora.  “Hindi,” mariin niyang sabi.  “Naroon pa.  Napanaginipan ko pa nga kagabi.”

Matagal na hindi umimik si Adora.  Pagkuwa'y muling hinaplos ng palad ang kanyang noo.  “Sige, Nanay.  May aayusin pa 'ko.”

“Gusto ko nang umuwi,” hinaing niya.

Ngunit tumayo na si Adora.  Sa bukas na pinto ay anino na lamang ng mga taong padaan-daan ang nakikita niya.  Sa labas ng bintana, unti-unti nang lumiliwanag ang paligid.  Ipinikit niya ang kanyang mga mata at naidlip siguro siya.  Wala na ang mag-anak ni Adora nang dalhan siya ng almusal ni Manang.

Si Manang.  Mahigit nang dalawampung taong kasama ni Adora sa pamamahay.  Ang bunso ni Adora na inalagaan nito ay magtatapos na sa kolehiyo.  Kapamilya na.  “Gusto ko nang umuwi.”  Ito naman ang hinarap niya.

Nahinto sa paghahalo ng oatmeal si Manang.  “Sa probinsiya?”

Tumango siya.  “Sa aming bahay.  Napunta ka na dun, di ba?”

Sumandal sa kinauupuang silya si Manang.  “Magandang bahay n'yo dun, Nanay.  Tanda ko pa.  Lalapad ng tablang sahig sa sala.  At ang kintab.  Ang dulas.”

Ang panganay niyang si Jun ang maliit pa'y inatasan na niyang magbunot ng sahig.  Gawaing lalaki 'to, sabi niya.  At si Adora ang tagalampaso.  Tigas na kalalaro ng magkapatid pagkalinis.  Halinhinan sa pagsakay sa basahang panlampaso at halinhinan din sa pagtulak o paghila sa isa't isa.

“Si Jun?” tanong niya kay Manang.

“Si Kuya Jun?” ulit nito.  “Ay, malilimutin na si Nanay.  Di ba nasa Isteyt?”

Nilukuban siya ng lumbay.  “Baka di na kami magkita.”

Kumunot ang noo ni Manang.  “Si Nanay, nagbiro na naman.”

“Baka di na niya ako abutan.”

Umungol si Manang.  “Kundi kayo kakain, di na nga kayo aabutan ni Kuya Jun.  Siya, kain na Nanay at marami pa akong gagawin.”

Hindi siya napilit kumain ni Manang.  Napilitan itong iligpit ang dalang pagkain.  “O, kulilingin n'yo ang kampanilya pag me kailangan kayo,” bilin nito.

Ibinaling niya ang kanyang ulo sa gawing durungawan.  Sa siwang ng nakabukas na salaming jalousie ay tanaw ang mataas na pader na bumabakod sa lote nina Adora.  Nilulumot na pader.  Ipinikit niya ang mga mata.

Ang layo ng bahay sa kaharap sa lansangan ay halos dalawang metro lamang,  may pantay-taong bakod na yari sa kawayan.  May tarangkahan na upuan ng mumunting batang kinabibilangan ni Adora habang nanonood sa paglalaro nina Jun ng larong lubigan, habulang-taga o presong bato.  Ang bahay ay nakatapat sa poste ng Meralco kaya't kahit walang buwan, hindi nawawalan ng mga batang naglalaro o nagkukuwentuhan sa harap nito. 

Walang ayos na hardin.  Dalawang malalagong puno ng palmera sa magkabilang gilid ng tarangkahan.  Puno ng santang puti, mabango ang bulaklak nito, sa kaliwang sulok ng bakuran, katabi ang isang puno ng kulay-rosas na gumamela na malalaki ang petal.  Dilang baka sa gilid ng bahay, katapat ng kuntador ng ilaw na ang makapal na dahon ay punong-puno ng mga inukit na pangalan ni Adora at ng mga kaibigan nito ng panahong may mga lihim nang pinag-uusapan.  Mga liryo sa gilid ng bakod na kasipagan ang pamumulaklak kung Abril, tamang-tamang pang-alay sa mga nagsisipagtapos ng pag-aaral.  Nakahilerang masetera ng mga rosas na may iba't ibang kulay, lagi niyang pinauusukan, halos kulambuan.  Na pinalitan niya ng boungainvillea nang ito naman ang nauso, higit na madaling alagaan.  

At ang mataas, matinik na cactus na ang pambihirang bulaklak na kasinlaki ng kamaw ay bumubukadkad lamang sa madaling-araw, nakatanim sa gitna ng hugis-bituing linya ng gakamaong batong-buhay na nagbuhat pa sa kung saang kabundukan, ipinauwi para sa kanyang hardin ng isang tao... kilalang kilala niya ang taong ito.  Ngunit bakit hindi niya maalala ang pangalan.  Ang mukha'y hindi niya mailarawan.

Dumilat siya.  Kaharap niya ang closet ng damit, saka tokador na walang salamin, may nakapatong na telebisyon, ipinalagay ni Bing, baka gustong manood ni Nanay, ang sabi.  Na inilingan niya. Naiingayan siya sa mga palabas sa telebisyon.  Pinagmasdan niya ang kisame ng kinaroroonang silid.  Kumurap kurap siya.  Pilit may hinahagilap sa gunita.

Pagpanhik sa hagdanan, ang unang nabubungaran ay isang malaking salamin.  Sa kaliwa ay malaking pintuang patungong komedor na ang magkabilang dingding ay may palamuting sanga-sangang sungay ng usa, sabitan ng sombrero ng taong iyon na di niya maalala kung sino.  Pero alam niya, matangkad iyon.  At maputi.

Sa kanan ay kabuuan ng sala, tanggapan ng mga bisita.  Naroon ang muwebles na narra.  Magkaharap na silyang tumba-tumba sa tabi ng bintanang malapit sa kalsada.  Nasa gitna nito ang kuwadradong mesa kung saan siya gumagawa ng sulat.  Kaya lang, hindi niya maalala kung sino ang kanyang sinusulatan.  Pero natatandaan niya, sa makinang Singer sa tabi ng bintana sa gawing hardin, doon niya tinatahi ang mga damit ni Adora.

“Adora...” inaninaw niya ang mukhang nakatunghay sa kanya.

“Si Bebe 'to, Nanay.  Wala si Ate.  Kain na kayo, hapon na. Tulog kayo nang tulog.  Di na kayo nag-almusal, di pa kayo nananghalian.  Kagagalitan kami ni Ate.”

“Si  Jun?”

“Nasa State si Kuya Jun, Nanay.”

“Hindi na niya ako aabutan.  Uuwi na ko.”

“Naku si Nanay, saan naman kayo  uuwi?”

“Sa aming bahay.  Maglilinis pa nga ako ng mga kuwarto.  At komedor.  Kailangang isisin ng pakiling ang mga pasamano.  Mamamalengke pa ako.  Magluluto.  Darating na siya..

“Sino'ng darating?  Manang...” humahangos na lumabas ng silid si Bebe.

Kumunot ang kanyang noo.  Sino nga bang darating.  Pumikit siya. Para siyang hinihila ng matinding antok.

Maputing-maputi ang pasamanong bagong isis ng pakiling.  Ang makintab na sahig na kawayan sa komedor at dalawang kuwarto ay pinadulas niya ng panlampasong binulay sa dahon ng saging.  Natatakpan na ng puting kubrekama na may burdang baging at bunga't dahon ng ubas ang malapad na sulihiyang katreng bakal.  Sa katreng ito niya ipinanganak sina Jun at Adora.  At ang puting kubrekama ay ginagamit lamang niya kapag may espesyal na okasyon.  Tulad din ng mga kubyertos na pilak.  Inilalabas lamang niya kapag may bisita.  Pero alam niya.  Hindi naman bisita ang darating.

Nasa gitna siya ng kusina, sa tapat ng hagdanang di miminsang kinahuhulugan nina Jun at Adora sa di mapigil na paghahabulan.  Nilapitan niya ang banggerang pinagtatauban ng mga bagong hugas na baso't pinggan.  

Sunod ay hinarap ang malaking yerong lababo na nakapaharap sa matayog at malabay na puno ng akasya.  Mula sa kinatatayuan ay tanaw niya ang kawayanan sa duluhan ng bakuran.  May sigang umuusok, malapit sa balong tambakan ng samu't saring basura.  Balon na dati ay taguan nila noong panahon ng digmaan.  Hinukay ng mga kapitbahay sa pamumuno ng matangkad at maputing lalaking iyon.

Ang mga pinamili niya ay nasa malaking banggera na kinaroroonan ng kalambang inuminan.  Ano nga ba ang kanyang lulutuin.  Talong. Repolyo, sigarilyas, puso ng saging, bataw, buntot ng baka, niyog na kukudkurin at gagatain, palapot sa kare-kare, isang inobasyong itinuro ng lalaking iyon sa kanya, natutuhan sa mga bayang kinadestinuhan sa paghahanap-buhay.  Biglang nagliwanag kanyang mukha.  Ang lalaking iyon ang kanyang sinusulatan.
 
Ngayon ay nasa harap siya ng malaking salamin na nasa pinto ng antigong aparador sa kanilang silid-tulugan.  Nakapaligo na siya, suot ay housedress na bulaklakin, may senepa sa laylayan.  Ayos na siya sa pagdating ng kanyang hinihintay.  Ang huling dampi ng  esponghang may pulbos na Maja sa kanyang pisngi ay nagawa na niya.  

Sa kusina ay iniinin na ang kanin sa palayok, mabango sa ihinalo niyang dahon ng pandan.  Luto at nagisa na rin ang bagoong na sawsawan ng kare-kare.  Tamang-tama ang pagkahinog ng atis na napitas niya sa mga punong nakatanim sa palibot ng bahay.

Sa pagkakatayo sa tabing-bintana ay kitang-kita niya ang paraan sa gilid ng bahay sa ibayo ng lansangan.  Dito sila nakikiraan mula sa kalsada nila patungong kalsadang malaki na kinaroroonan ng paaralang sentral at daanan ng mga sasakyan.  Dito mangagaling ang matangkad, maputi, balingkitnitan ang katawan na lalaking iyon...

Ang una niyang nakita ay ang makintab na sapatos na itim, nakakanlungan ng malabay na sanga ng kaymito ang mukha nito.  Sunod ay ang puti, de-hilong pantalon.  Nang magtama ang kanilang mga paningin ay ngumiti ang lalaki at lumitaw ang mga biloy nito sa pisngi.  

Nabalot ang kanyang puso ng katuwaan, ang kanyang buong kalooban ng walang hanggang kapayapaan.  Dumating na ang kanyang hinihintay.  Ang susundo sa kanya sa kanilang bahay, na ulit-ulit, sinasabi niya kay Adora na nais niyang uwian, balikan. 

Na kinaroroonan na niya ngayon.

Mula sa malayo, narinig niya ang nananangis na tinig ni Adora.  Nanay! nanayyy...

Ngunit para kay Adora ay pinid na ang kanyang mga labi, hindi na niya maimumulat ang kanyang mga mata.

Samantala, pumapasok na sa bakuran ang sumusundo sa kanya.  Sa kanilang lumang bahay.  Ang Tatay ni Adora.  At may takbo pang tinungo niya ang hagdanan upang ito'y salubungin..........................................................

Abril 21, 1997 Liwayway