Tuesday, September 30, 2014

That September



The leaves of brown
Came tumbling down
Remember in September
In the rain.

The sun went out
Just like a dying ember
That September
In the rain.

Limampo!  50!  Singkuwenta!

Paambon-ambon noon. Ngunit nakuha pa ring sumilay paminsan-minsan sa pagitan ng mga ulap ang  sikat ng araw ng nasabing umaga. At kinagabihan, bilog na bilog ang buwan  na naglayag sa pisngi ng kalangitan...

Nasa bakasyon ako ngayon.  Bakasyon sa sariling computer na kinaroroonan ng mga blogging materials.  Ang bagong biling computer ay hindi pa kabisado, tiyak na maraming ulit pang "bubunuin" bago matutuhan (hindi matutunan).

Sa buwang Ito ng Setyembre, balak kong maglagay ng dalawang kwento tungkol sa anibersaryo ng kasal.  Isang kathang-isip, at isang... sabihin na nating kathang-isip rin, sapagkat nagmula sa pinagsama-samang ideya ng tatlong tao.  A beautiful concept, executed, manifested!

Narito ang unang kwento.  Anibersaryo sa Piling ng Iba.


Ang ikalawa ay sa susunod nang buwan ng Oktubre dahil  a las onse na pala ng gabi ng huling araw ng Setyembre.  Ngunit ang ikalawang kwento naman ay patuloy pa ring hinahabi, tulad sa isang never ending story... kaya ayos lamang kahit na sa ibang buwan mailathala.


Singkuwenta!  Isang Pasasalamat!





















Anibersaryo sa Piling ng Iba


Anibersaryo sa Piling ng Iba 



Ikalima ng hapon. Nakatayo si Edna sa harapan ng gusali ng Smithsonian Institution. Doon siya iniwan ng kanyang kapatid at bayaw ng umagang iyon. Usapan nila'y doon din siya babalikan sa hapon. Nahihiya na nga siya sa kanyang kapatid. Lubhang naabala ang mga ito sa paghahatid at pagsundo sa kanya. Ayaw naman siyang payagang sumakay sa Metro. Kahit pa sinabi niyang napag-aralan na niya ang sistema ng pagsakay dito. Naku, baka raw siya maligaw kung saang linya ng tren makasakay. Sa halip na blue line, e baka sa red line o yellow line o kung ano pa.  Mahirap na, sabi ng kanyang bayaw, sagutin pa siya kay Arnel. 

Si Arnel. Kay tagal nilang binalak ang biyaheng ito. Mula pa noong unang nakapag-trip si Arnel sa Europe, ipinadala ng kompanyang pinapasukan. Bagong kasal pa lamang sila noon. Pangako ni Arnel, bibiyahe tayong dalawa. Parang honeymoon. Itatapat natin sa ating aniversaryo.

Natuwa naman siya. Sige, sabi niya. Mag-iipon ako ng perang pamasahe. Sa States tayo pupunta para may matitirahan na libre na ang kain at tulog. Naroon na kasi ang kapatid niya. Pero, sa ikailang anibersaryo, ang kanyang tanong.

Ang tawa ni Arnel. Kung kailan ba kakasya ang naipon mong pera sa halaga ng plane fare, sagot nito.

Nag-isip siya.  Naku, baka boda de oro na.  Anibersaryo nga'y hindi na pwedeng maghanimun.

Umiling si Arnel. Seryoso nang magsalita. Sa fifteenth anniversary, pangako nito. Dahil iyan ang timetable ko. Sa taong iyan, dapat ay ganito na ang posisyon ko sa opisina, ganito na ang suweldo ko. Kaya makakaipon ka agad, makakabiyahe agad tayo. Tuloy ang honeymoon.

Pinagbuti nga ni Arnel ang pagtatrabaho, umasenso, lumaki ang suweldo. Pero kasabay ding lumaki ang gastos – hulog sa lote, bahay, kotse, matrikula ng mga bata. Bumilang ng maraming taon bago siya nakaipon ng halagang maaaring gastusin sa pangarap niyang trip abroad. Maaari na ring iwanan ang kanyang mga anak, malalaki na, may kasama naman sa bahay. Isa na lamang ang problema. Si Arnel. Hindi makaaalis si Arnel. Hindi maiwanan ang trabaho.

Walang maisagot si Arnel. Panay sorry. Ano'ng mangyayari sa sorry. Sa sama ng kanyang loob, nahalungkat niya pati ang mga nakaraang pangako at lakad na hindi natupad ni Arnel. Na ang laging dahilan ay trabaho.
Na sinagot ni Arnel, para rin naman sa atin ang ginagawa ko.
Alam ko, sagot naman niya, pero bakit hindi ako naliligayahan, ang dugtong niyang tanong. Kaytagal na hindi nakaimik ni Arnel.

Hanggang nagpasiya ito. Sige, mauna ka na. Susunod na lang ako.
Hindi siya kuntento sa ganoong usapan pero sa inis niya'y pumayag na rin siya. Kaya dalawang linggo na siya sa States, marami-rami na rin siyang napapasyalan, pero wala pa si Arnel. Nang huli silang magkausap sa telepono, ang sabi'y pipiliting makarating ng a-beinte.  Alam niya ang ibig sabihin nito. A beinte uno kasi ang anibersaryo nila.

Dumating ang a-beinte  pero wala ni anino ni Arnel. A-beinte uno, sinabi niya sa kanyang kapatid na mamamasyal siya sa Washington, sa DC, ganon ang tawag doon.
Sige, pinayagan naman siya. Kaya nang umagang yaon, ikadalawampu't isa ng buwan, ikadalawampung taong anibersaryo ng kanilang kasal ni Arnel, nag-iisa siyang nakatayo sa may Smithsonian. Parang tangang nakatayo, daana't lampasan ng mga naglalakad, pinagtitinginan, palinga-linga, nag-iisip kung saan unang tutungo.
Sa kanan ang US Capitol. Sa kaliwa ay ang Washington monument. Sa harap ay ang National Museum of Natural  History. Sabi ng kanyang bayaw, huwag kalimutang puntahan ang National Air and Space museum. Hindi siya makapagpasiya. Kasi…

Nang may kumausap sa kanya. "Are you lost?"

Nagitla siya. Biglang napabaling sa pinagbuhatan ng tinig. Isang lalaki. Nakangiti. Matangkad. May hitsura. Kayumanggi. Pilipino. "Sorry, nagulat ka yata,"  may pag-aalalang lumarawan sa mga mata ng lalaki.

"Oo nga, nagulat ako," amin niya, sabay hakbang, pero wala sa kanyang loob kung saan siya patutungo.

Nakisabay sa kanyang paglalakad ang lalaki. "Galing ka sa Pilipinas," ang himig ay  hindi nagtatanong.

Nadama niya, kailangan niya ang kausap ng mga sandaling iyon, anibersaryo ng kanyang kasal. At Pilipino ang lalaki sa kanyang tabi. Tumango siya sabay baling  sa lalaki.  "Ikaw?"

Ngumiti ang lalaki.   "California."

"Saan sa California? May kaiskuwela ako sa high school na nasa California. Sa Daly City. Tess Candelaria, baka kilala mo. At saka sina Fely Sillona, ang mag-asawang Mon at Aida Tecson sa Los Angeles. Di ba, magkakakilala naman ang mga Pilipino sa California?" sunud-sunod niyang tanong.

Tumawa ang lalaki at parang nakaramdam siya ng pagkapahiya. Nagmukha yata siyang tanga, ang laki naman ng California. "San Francisco ako," ang sagot.

Naglaro sa kanyang utak ang himig ng isang awit. I left my heart in San Francisco. "Bakit ka narito"

Hindi agad sumagot ang lalaki, waring nilimi-limi muna ang isasagot. Pagkuway itinuro ang isang bangko. "Upo muna tayo."

Nagpaunlak siya bagaman at sumagi rin sa kanyang isip na hindi niya kilala ang kasama niyang lalaki. Pero sa pakiramdam niya'y mapagkakatiwalaan naman ito. At saka ang lalaki ay Pilipino. At sa kinaroroonan niya ng mga sandaling yaon na pawang puti at itim at kung ano ano pang kulay ang kanyang nakikita, malaking bagay iyon. Tagalog pa ang salita. Magkatabi silang naupo.

"Alam mo, sa opisina namin ay maraming incentive sa trabaho. Minsan cash, karaniwan ay mga trip. May trip sa Hawaii, trip sa LA, trip dito sa Washington at kung saan-saan pa. All expenses paid iyon. Tatlong araw lang naman. Last day ko na nga ngayon. Uuwi na ko bukas."

"Ay ang galling," natutuwa niyang wika. "Sa Pilpinas, mayron ding ganyan. Incentive sa mga salesman, trip within the Philippines o sa Hongkong o mga Asean countries, karaniwan mga multinational companies. At saka nga pala, mga raffle sa department stores. Trip abroad ang premyo. At trip for two, hirap yatang magbiyahe nang nag-iisa."

"For two rin naman ang trip namin," sambot ng lalaki. "Kaya lang…"

Pinigil niya ang sarili na itanong, kaya lang ano.

Binalingan siya ng lalaki.  Matagal na nagkaugnay ang kanilang mga paningin. Ito ang unang bumawi ng tingin. Ilang saglit na nag-isip. Nang magsalita'y muling hinanap ang kanyang mga mata.  "Kaya lang, wala talaga akong makakasama. You see, I'm divorced."

Divorced. Hindi niya alam kung ano ang sasabihin ngunit nakalarawan marahil sa kanyang mga mata ang gusto niyang itanong. Bakit.

Tumingin sa malayo ang lalaki. "Same old story. Tourist visa lang ako noong una. Kalaunan, nagkaroon ng working visa. Nang panahong iyon pinakamabilis na paraan para maging legal ang katayuan dito ay ang pag-aasawa ng isang US citizen."

"Pero may asawa ka sa Pilipinas."

Napailing ang lalaki. "Ayaw nga niyang pumayag na diborsiyuhn ko siya. Kunwari lang sabi ko, para rin sa amin iyon, sa kapakanan ng aming mga anak, paliwanag ko pa."

Para niyang narinig ang tinig ni Arnel. Para rin naman sa atin ang ginagawa ko. Na sinagot niya ng bakit hindi ako naliligayahan.

"Hindi ko pa rin siya mapapayag. At dahil nanghihinayang ako, itinuloy ko pa rin ang plano. Madaling ayusin ang mga dokumento. US citizen na ko ngayon."

Ang tanong ay nakahulagpos sa kanyang mga labi. "Bakit?"

Nagtatanong din ang mga mata ng lalaki. "Bakit ano?"

Napahinga siya nang malalim. "Bakit parang hindi ka maligaya. Natupad na pala ang pangarap mo."

"Dahil ayaw niyang pumunta rito. Masyado siyang nasaktan. Kung gusto ko raw na kunin ang mga anak namin, ibibigay niya pero siya, ituring ko raw na malaya na siya dahil diniborsiyo ko naman siya. Parang talagang nilalagot na niya ang taling bumibigkis sa amin."  Puno ng hinanakit ang tinig ng lalaki.

Naisip niya pambihira ang asawa ng lalaking ito. Hindi pangkaraniwan, hindi martir, hindi tulad ng maraming Pilipinang kilala niya. Sa isang punto, parang siya. Kung ayaw ba o hindi pwedeng magbiyahe si Arnel, e di magbibiyahe siyang mag-isa. Maano ba kung mag-isa rin siyang nagseselebra ng kanilang anibersaryo. Nakadama siya ng hinanakit kay Arnel. Katulad ng hinanakit sa asawa na nadama niya sa tinig ng lalaki. Sa halos magkatulad na dahilan. Sa pakiramdam ng lalaki hindi na ito mahal ng asawa. Siya alam niyang mahal naman siya ni Arnel. Kaya lang kung talagang hindi makararating bakit hindi man lamang tumawag. Anibersaryo…

"Alam mo, anibersaryo namin ngayon," kuwento ng lalaki.

Muntik na siyang mahulog sa kinauupuan. "Ngayon!"

"Oo,'' kay lungkot ng mukha ng lalaki.

Natutop niya ang kanyang dibdib. Napatingin ang lalaki sa kanya. Sayang, ang tangi niyang nasambit. Bigla, naisip niyang itanong. "Mahal mo pa ba siya?"

"I never stopped loving her."

"Bakit di ka umuwi sa atin. Kausapin mo siya. Ipakita mong mahal mo siya. Magpaliwanag ka na ang lahat ng nangyari ay para sa pamilya. Totoong nakalulungkot na ang kalakaran ng pakikipagdiborsiyo sa asawa para makapag-asawa ng isang US citizen upang maging isang US citizen ay sumisira ng maraming pamilya sa Pilipinas.  Sayang naman…" at naalaala niya si Arnel. At ang kanilang dalawampung taong pagsasama. Kung hindi pa tatawag si Arnel sa gabing iyon, siya na ang tatawag. At mag-uusap silang mabuti.

Kay haba ng kanyang sinabi at nabigla, nagulumihanan mandin ang lalaki. Nang mapagwari-wari ang kanyang winika ay biglang ginagap ang kanyang palad, tumitig sa kanya at punung-puno ng damdamin na nagwika. "Salamat. Salamat nang marami. Tama ka, susundin kita. Uuwi ako. Kakausapin ko siya.  At hindi ako titigil hanggang hindi siya pumapayag na muli kaming magkasama."

Matagal nang nakaalis ang lalaki nang maalaala niyang hindi man lamang sila nagtanungan ng pangalan. Pero natutuwa na rin siya na waring napagaan niya ang kalooban nito. Baka natulungan pang makabalikan ang asawa. Kayrami ng ikukuwento niya kay Arnel sa kanilang pagkikita. Pati ang ikadalawampung taong anibersaryo ng kasal na ginugol niya sa piling ng ibang lalaki. Nakatatawa. At sa maghapong paglilibot, lagi siyang napapangiti sa alaalang ito.

Ngiting nakapamilaylay pa rin sa kanyang mga labi nang huminto ang kotse ng kanyang kapatid at bayaw sa kanyang harapan. Ngiting nauwi sa sigaw ng katuwaan nang masilip sa likuran ng kotse, mandi'y nagtatago pa, si Arnel.

Na dumating, nakaabot din sa kanilang anibersaryo.

 

Liwayway, Agosto 17, 199-