Monday, March 11, 2013

PAANO MAGDAOS NG ISANG REUNION?

PAANO MAGDAOS NG ISANG REUNION?

Ang Marso, bukod sa pagiging buwang kadalasang pinapatakan ng Mahal na Araw, ay buwan rin ng mga reyunyon ng mga nagtapos sa high school.  At sa kolehiyo rin.  Karaniwan ngang higit na maaga pa rito, mga huling linggo ng Enero o mga unang araw sa Pebrero idinaraos ang reyunyon.  Marami na kasi ang mga nag-immigrant sa abroad na nais dumalo sa reyunyon at itinatapat nila sa panahong ito na hindi “peak season” para may kababaan ang airplane fare. 

Isang kaibigan na taga-bangko ang noon pa ay kwento na nang kwento sa akin at humihingi ng mga pointers sa pagdaraos ng reyunyon.  Beterano na raw kasi ako ng mga high school reunion.  Halos isang taon yaon na panay ang usisa niya, kasama ang himutok na walang pumapasok na pera ay paano kaya?  Saan sila kukuha ng panggastos.  Isa pang problema niya ay bakit parang hindi interesado ang mga kaiskwela sa idaraos na reyunyon.  May tawag na sa telepono, sulat, text, email, facebook, at personal pang tawag, pero, wala siyang makitang enthusiasm sa mga ito.  Iilan lamang silang kumikilos.  Sariling gastos pa.  Potluck sa pagkain sa miting.  Sa madali't sabi, sila ang tinatawag na...

Core group.  The organizers.

Ang core group ng isang orgnisasyon o asosasyon ay karaniwang binubuo ng mga masipag sa kasalukuyang pamunuan at ng mga may malasakit na dating opisyales o kahit simpling kasapi lamang.  Kung wala ang mga ito, walang mangyayari sa samahan.  Unti-unti, ito ay mamamatay. 

Maraming dahilan kung bakit mayroong mga taong natatagpuan sa isang core group.  Sa isang high school alumni association, ang karaniwan nilang katwiran ay sa dahilang enjoy silang tunay tuwing nagkikita-kita.  Bago idaos ang isang reyunyon, marami munang mga miting o pulong na ginaganap.  Ito ang masasayang parte ng pagkikita-kita.  Kainan, kwentuhan, kodakan, tuksuhan.   Maliban na lamang kung maraming “marunong” sa grupo (hindi naman ito nawawala) at nagkakaroon ng mahaba at minsan ay mainitang diskusyon. Sa mahihirap na magkaklase, laging potluck.  Palipat-lipat ng bahay ng mga presentadong mag-host.  Sa mga maluwag ang buhay, sa restoran ang kainan.

Kami ay nagtapos sa isang public high school sa isang panahong tinitingala pa ang mga istudyanteng nag-aaral sa ganitong iskwelahan.  Noon, feeling superior pa ang mga nag-aaral dito.  Magagaling ang mga guro, marurunong ang istudyante.  Noon, biruan nga, ang nag-aaral sa mga private schools ay mayayaman lamang.  Period.  Na wala namang katotohanan.  Marurunong din naman sila.  Sa kasalukuyan, sa kasamaang-palad, sa kapabayaan ng mga kinauukulan sa pamahalaan, lubha nang bumaba ang standard ng pagtuturo sa public schools.  Mga magagaling na guro na umaalis sa napakababang suweldo, kawalan ng mga magagamit na aklat, kagamitan at silid-aralan at kung anu-ano pang kadahilanan na ang ugat naman ay katiwalian sa pamahalaan.

Noon at kahit na ngayon, ang ngalan ng lalawigan ay taglay at dala ng public high school.  Maliban na lamang kung may kongresista ng lalawigan na nagpapabago nito sa anupamang kadahilanan.  Ang mga nasabing paaralan ay karaniwan nang makikita sa kapital o kabiserang bayan ng lalawigan.  Ngunit may iba pa rin namang public high school na itinatatag sa malalaking bayan ng lalawigan na malayo sa kabisera. 

Tulad halimbawa ng aming high school, ang Bulacan High School, na noon ay matatagpuan sa Malolos, sa may MacArthur Highway, sa tabi ng kapitolyo ng lalawigan.  Isa pang high school sa lalawigan ay ang San Miguel High School na naroon naman sa bayan ng San Miguel de Mayumo, higit na kilala sa masarap nitong pastilyas de leche.  Sa iba pang lalawigan, kilala rin ang Pangasinan High School, Tarlac High School, Nueva Ecija High School, Pampanga High School.  Zambales High School.  Ang mga public high schools na ito ang bumubuo ng CLAA o ang Central Luzon Athletic Association noon, na ngayon, marahil ay iba na ang tawag dahil iba na ang groupings.  Sa kabilang dako,  iba naman ang tawag sa Athletic Association  na binubuo ng mga taga-Laguna, Batangas at iba pang lalawigan sa dakong ito ng Luzon.

Ang mga nag-aaral noon sa Bulacan High School ay nanggaling sa iba't ibang bayan sa Bulacan, hindi lamang sa Malolos.  May taga-Paombong, Hagonoy, Guiguinto, Plaridel, Pulilan, Bigaa, Bocaue at Bulacan, Bulacan.  May isang panahon na may nanggaling pa sa higit na malalayong lugar tulad ng Baliwag, Norzagaray, San Ildefonso at karatig na lalawigan ng Pampanga.  Marahil, iyon ang tinatawag na golden era ng Bulacan High School kung saan ang mga alumni ay umugit ng pangalan sa iba't ibang larangan ng buhay.

Marahil, ang pagiging melting pot ng isang iskwelahan ang malaking dahilan kung bakit masaya at naiiba ang mga idinaraos na reyunyon:

-dahil ang mga alumni ay nagmula sa iba't ibang bayan
-dahil iba't iba ang antas ng mga pinagmulang kabuhayan
-dahil iba't iba ang mga pinagtapusang mababang paaralan o elementarya
-dahil, by the sheer number of graduates, may maganda, may kulang sa ganda. may marunong, may kulang sa dunong, may matangkad, may kulang sa tangkad, may sobra ang lusog, may hindi maganang kumain, etcetra.

Ang mga kaibhang ito ang nagpapasigla sa mga idinaraos na reyunyon, lalong-lalo na sa mga unang pagkikita pagkatapos ng graduation sa high school na karaniwang ginaganap pagkalipas ng sampung taon.

Sa mga unang idinaraos na reyunyon, positibo ang mga pagbabagong nakikita sa karamihan.  Higit na maganda ang dati nang magaganda.  At gumanda ang mga dating kulang sa ganda.  Ang mga dating hindi maganang kumain, wari ay naging magana na, dahil nagkaroon ng korte ang katawan, at the right places.  Ang mga dating hindi palakibo at aloof, suplado ang dating, naging palabati at palabiro.  At kataka-taka, ngunit nakatutuwa, ang mga ubod nang hinhin noon ang siyang mga unang nag-asawa at kayag-kayag na ang anak sa unang reyunyon na ito.  Ang mga nag-aral sa kolehiyo ay tapos na at mayroon nang mga trabaho.  Ang mga tunay na marurunong ay ang mga alumni na ang pangalan ay naperyodiko sa mga resulta ng board exams na bigay ng gobyerno. 

Masaya, napakasaya ang mga unang reyunyon na ito,  at sa karanasan ng mga dumalo, kahit ang ikalima o ikasampu o ikalabinglimang taon man.  Ngunit dito pa man, halata na, may mga kaiskwelang hindi dumarating.  Bakit?  Bakit kaya?

-nahihiya, dahil hindi nakapagpatuloy sa pag-aaral, hanggang high school lang.
-mahirap pa rin, walang maipagmamalaki
-nag-asawa na, hindi makaalis ng bahay, nag-aalaga ng anak
-walang hanap-buhay o college dropout,
-may hindi magandang karanasan sa high school, binu-bully ng mga maton noon, at ayaw nang makita pa ang mga ito
-ayaw makita ang first love, masakit pa rin sa dibdib, dahil hindi nagkatuluyan
-seloso ang naging asawa, kilala ang naging girlfriend o boyfriend noong high school, kaya hindi na dumadalo para maiwasan ang away.

Ito at marami pang iba ang mga dahilan sa likod ng hindi pagdalo ng mga alumni sa isang reyunyon.  Ang biruan sa mga klase noon, kapag ang isang kaiskwela ay dumalo ngunit hindi naman nagsama ng asawa, siguro raw  ay ikinahihiya ang asawa, o siya ang ikinahihiya ng asawa nito kaya ayaw sasama sa mga reyunyon.  Siempre, kung minsan, para patunayang mali ang mga haka-haka, nagsasama na ang mga ito ng asawa sa sumusunod na reyunyon.

Ngunit totoo ang mga dahilang nabanggit, dahil mismong mga kaiskwela ang umaamin nito.  Kaya naman ang mga dahilang ito ang pinagtutuunan ng pansin ng nasa core group at ginagawan ng paraan upang maingganyang dumalo ang mga kaiskwela sa mga sumusunod pang pagtitipon.

Sa Klase namin, kabilang ako sa core group, na laging nasa likod ng sinumang mahalal na pangulo ng aming asosasyon.  Kung itatanong ang dahilan, ito lang ang maisasagot ko.  Enjoy ako kapag nakikita ko ang mga kaiskwela.  At home ako sa kanila.  I can be myself.  At feeling forever young, sa totoo lang, sa kabila ng mga pinag-uusapang sakit at mga maintenance na gamot.  Saka kapag kasama ko sila, nakakahalakhak ako nang todo-todo, at (pribilehiyo raw ng mga seniors) can give and take all kinds of jokes (biro nga ng isang kaiskwelang lalaki, naku, kayong mga babae, ang hihinhin ninyo noong araw, ni hindi nakikipag-usap sa amin, pero ngayon, naku po!) 

Primarily, ito ang dahilan nang pagiging aktibo ko sa aming mga reyunyon.  Ngunit sa pagdaraan ng mga taon, nadagdagan ang dahilan ko.  Nais ko, ang mga nadarama kong ito ay maramdaman din ng iba pang kaiskwela.  Ang mag-enjoy din sila, makipaghalakhakan, makikain, makipagkwentuhan ng kung anu-ano lamang.  Kalaunan, lumawig pa ang mithi at layunin ng aming core group (na alam kong nangyayari rin sa ibang mga alumni association).  Nagkaroon kami ng iba't ibang proyekto, bukod sa mga sosyalang pagkikita sa mga kasalan ng anak, anibersaryo, pistahan, kaarawan at reyunyon.  Ilan dito ay ang -

-paglalathala ng isang quarterly (kalaunan ay semi-annual, at annual na ngayon) na newsletter ng Klase na naglalaman ng mga samu't saring balita tungkol sa mga happening ng kaklase dito at abroad;
-naganap nang medical mission sa isang coastal barrio,
-pagsali sa isang softball tournament ng mga kalalakihan,
-tour caravan ng isang grupo ng mga kamag-aral mula Bulacan paikot hanggang Banawe Rice Terraces via Pangasinan pauwi,
-pakikiramay, kasama ang kaunting tulong sa pamilya ng yumaong kamag-aral,
-scholarship program for many years kung saan tinulungan sa pag-aaral ang mga anak ng alumni at pagkatapos nito ay -
-scholarship program sa mga deserving graduates ng aming alma mater

Sa panahon ng mga proyektong ito, masasabing nasa kasikatan at kasiglahan ang mga reyunyon namin, sabi nga'y tinutularan ngunit di mapantayan;  kasipagan ang core group at ang mga pamunuan, at malaking-malaki na ang kaibhan ng mga magkakamag-aral, sa mga batang tumanggap ng kanilang diploma (na binilot na kukon band) sa entablado nang sila ay nagtapos sa high school. Dalawampung taon, tatlumpo, tatlumpo't lima, apatnapu, apatnapu't limang taon makalipas ang graduation -

-kilala na ang mga naging mapalad sa pamumuhay kung saan bukas-loob naman nilang binabahaginan ang Klase sa pamamagitan ng pagbibigay ng tulong sa scholarship fund at mga proyekto, paghost sa mga miting at reyunyon,
-ang magaganda noon ay maganda pa rin, naging malusog nga lamang,
-ang mga kulang sa ganda, aba'y mukhang gumanda, charming pa (hehehe),
-ang mga bulilit noon, tumangkad na ngayon, nakakagulat!
-talagang marami na ang lumusog, kung paanong marami rin ang pumayat,
-marami-rami na rin ang nasa maintenance na gamot,
-at nagsisimula nang humaba ang listahan ng mga lumisan, na sa aming klase, tinatawag naming nagtungo na Sa Dako Pa Roon...

Kamakailan, sa kadaraos naming reyunyon, kasama sa bilang ng aming palatuntunan ang isang video presentation ng mga tinipong larawan naming magkakamag-aral, magmula noong nasa high school pa lamang hanggang sa kahuli-hulihang pagtitipong dinaluhan ng marami.  Minsan pa, aming namalas ang mga sarili, suot ang unipormeng puting blusa at asul na palda sa mga babae, at puting polo at pantalong khaki sa mga lalake, o nakasuot ng saya o Maria Clara para sa sinalihang sayaw na Carinosa o La Jota Moncadena, mga candid shots sa ilalim ng punong akasya, mga unang reyunyon, miting, sosyalan – at wari ang aming gunita ay ginising ng inilapat na awit sa nasabing slide show – Remember when, I first met you...

Ang kaibigan kong nag-uusisa tungkol sa pagdaraos ng reyunyon ay nakwentuhan ko na ng lahat na ito at ng iba pa naming nagawa na sa mga lumipas na reyunyon.  Motorcade, memorabilia exhibit, piknik sa isang resort, dinner dance sa isang hotel, kasama ang isang live presentation na ginampanan naming magkakaiskwela, at pagpapalathala ng isang aklat na kinapapalooban ng kwento ng buhay ng bawat isa sa amin. 

Para sa mga milestone na reyunyon, sinabi kong huwag siyang mag-alala.  Marami ang dadalo.  Darating ang pera, kahit sa simula, parang walang mangyayari.  Magmiting lamang sila nang magmiting.  Magpaanunsiyo sa radyo at telebisyon.  Maglagay ng tarpaulin na nagbabalita ng idaraos nilang reyunyon, sa mga mataong lugar sa kanilang bayan.  Habang lumalapit ang petsa, tunay na kakabahan sila, ngunit natural lamang iyon.  Kinabahan rin kami noon.  Ngunit sabi nga, it came to pass.  Na isang napakalaking tagumpay!

Kwento ng aking kaibigan, isa ring malaking tagumpay ang idinaos na reyunyon ng kanilang paaralan, na isang private high school sa Agno, Pangasinan.  Marami rin ang dumalo, lahat ay nasiyahan, hindi naging suliranin ang pera.  Enjoy sila sa motorcade, sa mga palaro, sa kainan.  Naghiwa-hiwalay lamang nang dakong hapon upang bumalik na muli para sa sayawan kinagabihan.  Kulang ang isang araw, kanyang wika.  At sa kanyang talumpati bilang isa sa core group, wala siyang nasabi kundi salamat, salamat, salamat sa lahat!  Parang puputok ang kanyang dibdib sa tuwa.
 

Ang kwento ko para sa buwang ito ay tungkol din sa isang high school reunion. May katotohanan.  Nangyayari... at nangyari na!  Sa mga concerned, medyo problematic.  Ngunit sa mga marunong magdala, no problemo, wika nga.  Kung kayo kaya ang nasa kalagayan nila, dadalo kayo?

Isipin!!!       

RIGODON

RIGODON

NANGGALING si Eddie sa probinsiya, nakipaglibing sa isang namayapang amain. Pagbalik niya sa lunsod ay marami siyang pasalubong sa asawa at mga anak na hindi nakasama sa pag-uwi. Mga prutas, putong puti at suman, isang buwig na buko, kudkuring niyog, malagkit na milagrosa, mga padala ng kanyang ale, na pagdaka'y pinagkaguluhan ng kanyang mga dinatnan. Sa asawa, isang liham ang kanyang iniabot.

“Ano ito?”  tanong ng kanyang asawa.

“Basahin mo,”  sagot niya.

Sa kanilang silid, nagbihis si Eddie, nahiga sa kama, ipinikit ang mga mata. Nabasa na niya ang liham. Tungkol sa reunion. Yaon ay galing sa pangulo ng alumni association nila sa high school sa probinsiya. Kay Ben, asawa ni Linda na kamag-aral rin nila at kabarkada pa.

Ang barkada nila.  Si Ben at siya. Si Linda at si Sylvia. Ganoon ang simula.  Ang magulo, masaya, palabirong si Ben, ang kursunada ay ang mahinhin, tahimik, mahiyaing si Sylvia.  At siya na seryoso, palaisip, hindi palakibo, ang napupusuan ay ang makuwento, laging nakangiti, kay sarap tatawang si Linda.


Nasa ikatlong taon sila ng high school, nangunguna siya at pumapangalawa si Ben. Ngunit ang paligsahang ito sa klase ay hindi nakabawas sa kanilang pagkakaibigan. Para silang pagkit, laging magkadikit. Lalo pa nga nang magkatapatan ng mga niloloob.

“Kayo ni Linda, kami ni Sylvia.”  sabi ni Ben.

Magkatulong pa sila sa paggawa ng sulat para sa dalawa at laging magkasama sa pag-aabang hanggang sa matapos ang PE ng mga dalaginding para masabayan sa pag-uwi. Lalo't araw ng Biyernes, naglalakad pauwi sina Linda at Sylvia.  Na lagi nilang sinasabayan.

Sa may riles ng tren sumagot si Sylvia kay Ben.  “Oo na nga,” may kasama pang irap ang sagot ng dalagita.

Nagtatatalon, humihiyaw nang pagkalakas-lakas na parang si Tarsan si Ben. Napahinto sila sa paglalakad ni Linda, nilingon ang mga kaibigang nasa hulihan ng lakaran.  At nahulaan na niya ang dahilan. Niyaya niyang maunang maglakad si Linda.

“Hayaan mo sila. Baka makaabala lamang tayo,” ang pananaghili'y hindi niya napagtagumpayang ikubli.

Agad namang tumalima sa kanya si Linda.  Hindi na ito kumibo hanggang sa marating nila ang tuktok ng tulay kung saan ito hihiwalay, malapit na ang uuwiang bahay.  Hinarap siya si Linda.  “Ikaw ba, walang sasabihin? O itatanong sa akin?”

Wala sa sariling umiling siya. At napapailing ring tumalikod si Linda habang tumatakbong humahabol si Ben. Magkalapit-bahay ang dalawa.  Sa kanyang pagkakatayo ay tinabihan siya ni Sylvia.  Malayo pa ang bahay nina Sylvia.  Ang kanila ang pinakamalayo.  Nginitian niya ang dalaga. “Suwerte naman ni Ben,” wika niya.

Napapahiyang yumuko si Sylvia nang wari ay biglang may naalala.  “Si Linda? Hindi pa ba...  Sabi niya...”

Napatingin siya kay Sylvia.  “Anong hindi pa ba?  Anong ibig mong sabihin?”

Pulang-pula ang mukha ni Sylvia.  “Sabi ni Linda, sinagot ka na raw niya.  Steady na raw kayo.   Dapat raw, sabihin ko na rin kay Ben.”

Pilya. Talagang pilya si Linda.  Ang tawa ni Ben nang malaman ang kwento.  Ngunit siya, parang may kulang, may pingas ang ligayang nadama, nang aminin na ni Lindang mahal rin siya. Na steady na rin sila. Tulad nina Ben at Sylvia.  Ngunit sa kabuuan masaya ang buhay sa high school. Lalo na at ang mahal mo'y mahal ka rin.

Kilalang-kilala sa buong kampus ang pareha nila ni Ben. Hindi lamang sa pagiging matalino sa klase kundi pati sa pagkakaroon ng mga steady.  Nang panahong iyon, bihira pa ang lantarang nagliligawan o umaaming nagkakagustuhan.  Kung sabagay, itinatatuwa pa rin nina Linda at Sylvia ang kanilang mga relasyon. Ngunit ang mga kilos nila ang nagkakanulo sa kanila.  Lagi, sila ay magkakasama sa pagmimiryeda sa cafeteria, sa library at sa pagiging miyembro ng editorial staff ng kanilang school organ.

Sa mga pagkakataong wala silang leksiyong pinag-aaralan o hinahabol na deadline sa pahayagan, lagi silang matatagpuan sa ilalim ng malaking punong aksaya, nagkukuwentuhan.  Ibig sabihin, nagkukwento si Linda, nagpapatawa si Ben at sila ni Sylvia ay nakikinig.

Si Ben ay parang hindi nauubusan ng kuwenong nakatatawa.  Ang kaso, lagi itong binibiro ni Linda, inuunahan sa punchline.  Kaya kadalasan nauuwi ang lahat sa habulan, takbo si Linda, habol si Ben. Samantala sila ni Sylvia, habang naghahabulan o nagbubuskahan o nagkakantiyawan sina Ben at Linda, ay tahimik na nakaupo.  Nagkukuwentuhan din. Sari-sari.

“May nabasa ako tungkol sa reincarnation. Naniniwala ka ba roon?” tanong niya.

Ang sagot ni Sylvia. “I keep an open mind. Ikaw?”

Kung saan-saan napupunta ang kanilang pag-usap. Tulad nina Ben at Linda, nagtatalo rin sila ni Sylvia. Kung sino ba ang dapat na tinanghal na bayani ng Pilipinas. Si Rizal? O si Bonifacio? O kung totoong si William Shakespeare nga ang sumulat ng lahat ng mga nababasa nila sa aklat.  Pati comma poems ni Jose Garcia Villa.  Ang komentaryo nga nina Linda at Ben, masyado silang profound ni Sylvia.  Ang lalim.

Sa mga pagkakataong pare-pareha na sila, si Ben kay Sylvia at siya kay Linda, noon lamang nagiging subdued ang dalawang magulo, sina Ben at Linda. Maganda ang tinig ni Linda at mahilig itong kumanta. Siyang-siya naman siya sa pakikinig. Kung paanong si Sylvia naman ang inaawitan ni Ben.  Madalas tuloy na mangyari, pinakakanta nila ng duweto sina Ben at Linda. At balik na naman sila ni Sylvia sa papel na tagapakinig. Pati sa mga sayawan. Juniors Prom. At nang fourth year, Seniors Prom. Kapag mabilis ang tugtog, sina Ben at Linda ang magkasayaw. Kung slow at romantic, balik sila sa pare-pareha.  Sila ni Linda. Sina Ben at Sylvia. Gayon ang sistema hanggang sa graduation ball. Maliban sa isang pagkakaiba.

Last piece na raw.  Last dance. Nagsasayaw sila ni Linda nang bigla siyang tapikin sa balikat ni Ben.

“Pare ko, pwede bang maisayaw sandali 'yang kapit-bahay ko.”

Nabigla siya. pagkabiglang mabilis naman niyang natakpan.  “Areglado,” sagot niya,  “para naman maisayaw ko si Sylvia.”

Change partners sila. Palitan. Rigodon. Hinanap niya ang mga mata ni Sylvia. At natagpuan. Kumibot ang mga labi ng dalaga. May sinabi. “Sorry.”

“Hey,” agaw niya. “I'm not sorry na kasayaw kita.”

May lungkot ba siyang nabasa sa mga mata ng dalaga. Dahan-dahan, hinapit niya palapit sa kanyang dibdib si Sylvia. Nadama niya, ayaw niyang makitang nagdaramdam ang dalaga. Banyaga ang damdaming sumuno sa kanyang dibdib. Binulungan niya ito.  “Ako nga pala ang dapat humingi ng sori sa iyo. Pasensiya na lang, Sylvia. Make-believe mo na lang na ako si Ben.”

“At ako naman si Linda.” pabirong sambot naman ng dalaga.

Nagtawanan sila. Hinapit niya nang lalong mahigpit, malapit sa  kanyang dibdib si Sylvia. Noon niya namataan sina Ben at Linda.  Nag-uusap ang dalawa. Seryoso. Parang hindi ang masayahing si Linda ang kanyang nakikita. Waring hindi ang palabirong si Ben. Dalawang naiibang tao ang nakatambad sa kanyang mga mata.

Sa college, sa Diliman silang lahat nina Ben at Sylvia.  Si Linda ay sa university belt. Naka-dorm si Sylvia, sa Y.  Si Ben ay sa isang kamag-anak sa may Espana. Siya ay sa Area 2, boarder sa isa sa mga quonset hut doon. Halos hindi na sila nagkikita-kita. Bihira na rin niyang makita o madalaw si Linda. Malayo ang downtown mula UP.  At pukpukan sa aral.  Balediktoryan siya sa high school at may reputasyong dapat ingatan.

Kaarawan ni Linda nang may matuklasan siya. Sa pagkakataong iyon, inihanap niya ng oras ang pagdalaw sa kasintahan. Sakay ng isang JD patungong Quiapo, naglakad na lamang siya mula Quezon Boulevard patungo sa dorm nina Linda sa harap ng UE.

Hindi niya akalain, dinatnan niya si Ben. Bumibisita kay Linda. Very awkward ang situwasyon.

Sabi ni Ben, “Akalain mo, hindi tayo nagkikita sa UP, dito sa may UE tayo nagkatagpo.”

“Birthday ko kasi,” wika ni Linda.

Kung paano natapos ang dalaw na yaon o kung ano ang napag-usapan nilang tatlo sa mga sandaling itinigil nila noon, hindi na niya matandaan.  Sa likod ng kanyang isipan ay nakapanikit ang larawan ni Sylvia.  Alam kaya ni Sylvia, tanong niya sa sarili.  May nararamdaman na kaya si Sylvia.  Kailan ba sila huling nagkita ni Sylvia.  Sa may registrar nang kinukuha ang grades noong nakaraang semester.  Kausapin kaya niya ito.  Pero bakit naman. Kayhirap ng kanyang katayuan.

Sa dyip sila nagkita ni Sylvia. Nagkasakay sa ikot.  “Hi,” masiglang bati nito. “Kumusta?”

Si Sylvia. Ang mahinhin, tahimik, mahiyaing si Sylvia. May nabago ba? Mukhang mahinhin pa rin ngunit waring hindi na mahiyain.  Buo na ang loob, hawak na ang sarili. “Hi,”  galak na galak din niyang bati. Saka niya naalaala si Ben.   “Kumusta kayo?”

Hindi man nabago ang mukha ni Sylvia.  Maaliwalas pa rin.  At masaya.  “Si Ben?  Ay,  wala na 'yon. matagal na.”

“Ha?  Kailan pa?” may nais siyang matiyak.

“Immeditely after graduation. Very amicable parting of ways.” nakatawang paliwanag ni Sylvia.  “O, e kayo ni Linda, kumusta?”

Malapit na siyang bumaba, sa may Admi. “Mahabang istorya. Saka ko na lang ikukuwento.  Doon ka pa rin ba sa Y?

Tumango si Sylvia at sila ay naghiwalay. Hindi niya nadalaw si Sylvia.  Ano ba ang kanilang pag-uusapan.  Ano ang kanyang ikukuwento.  Na nakita niya si Ben sa dorm nina Linda?  Malaya na si Ben na manligaw sa iba. Ngunit si Linda, malaya ba si Linda na paligaw sa iba gayong kasintahan pa siya?  Maituturing bang kasintahan siya.  Na once in a blue moon, wika nga kung dumalaw. O tumawag sa telepono. O kung semestral vacation ay mamasyal sa bahay sa probinsiya.

Naalala niya, sa mga usapan noong kaarawan ni Linda, waring madalas dumalaw rito si Ben. Ang dahilan.  May padala raw ang nanay ni Ben para rito. Ipinakikidala kay Linda kung si Linda ang nauuwi. O padala para kay Linda kung si Ben naman ang nauwi. Di ba magkapit-bahay ang dalawa. Kung sakali, masisisi ba niya si Linda na mahulog ang loob kay Ben. Noon pa man, sa high school, iba ang rapport ng dalawa. Mga kindred spirits.

Saka dumating ang liham ni Linda.  In fairness to you, ang wika nito.  Ang general rule, opposites attract, kaya noong high school si Ben at si Sylvia, si Linda nga at siya.  Ngunit wari, silang apat ay hind nabibilang sa marami. Silang apat ay kataliwasan. Mga exceptions to the rule. sabi nga ni Linda.  Sa pagdaraan ng mga araw habang nahihinog sila sa gulang, may pagbabagong naganap. Unti-unti dumating ang unawa at maluwag niyang natanggap ang lahat. Ang sinabi ni Linda tungkol sa kanilang apat ay totoo. Kaya ibinuhos na lamang niya ang kanyang panahon sa pag-aaral hanggang makatapos ng may karangalan.

Sa likod ng administration building na siyang pinadausan ng university graduation, nagkita sila ni Sylvia.  “Congrats,” bati ng dalaga. “Valedictorian noon, magna cum laude ngayon.”

Balediktoryan.  Isang salita ngunit buung-buong ibinalik ang alaala ng isang kahapon sa high school. Sina Ben, Linda, Sylvia at siya.

“Thank you. At congratulations din. Siyanga pala, si Ben, nakita mo ba?”

Napalis ang ngiti ni Sylvia. Tumango, may pag-aalala ang tinig,  “Nasalubong ko kanina.  Kasama niya si Linda.” 

Sinalubong niya ang mga paningin ni Sylvia at napangiti siya sa nabasa roon.  Pabirong dinunggol niya ng kamao ang baba ng dalaga.  “Matagal na kaming wala ni Linda.  Di ko ba naikwento sa iyo?”

Waring nakahinga nang maluwag si Sylvia.  “Akala ko kasi, ako pa ang magiging bearer of bad news, graduation pa naman natin.  So, congrats na lang ulit.”

Kumaway ang papalayong dalaga.  “Keep in touch...”  pahabol na wika.

At sa sarili ay mataimtim siyang sumagot.  I will.  Definitely, I will...


NAMULATAN ni Eddie ang asawa, nakatunghay sa kanya.  “Hindi ka tulog, alam ko.  Pero alam ko rin, ang layo na ng iyong narating,”  ang wika nitong iwinawagayway ang hawak na liham.

Nginitian ni Eddie ang asawa.  “Sabi mo noon... keep in touch... and I did!”

“Agad-agad!”  nakatawang sagot nito.

Pinagmasdan ni Eddie ang asawa.  Ang noo'y mahinhin, tahimik, mahiyaing si Sylvia.  “Dadalo ba tayo sa reunion?”  tanong nito.

“Bakit hindi?”  kanyang sagot.  “Ben and I will compare notes.  Sino ang da bes?  Si Linda ba o...”

“Natural, ako!”  mabilis na agaw ni Sylvia.  “At ikaw rin.”  pabulong.

Hinatak ni Eddie ang asawa, padapa sa kanya.  Saglit, sumingit ang isipin, riot siguro ang reunion.  Tiyak, magiging tampulan sila ng usapan.  Sina Ben at Linda.  Siya at si Sylvia.  Change partners.  Rigodon.  Pero, okey lang.
 

Nakahanda siya sa lahat ng tsismis, lihim man o hayagan.  At pagkatapos ng maraming taon, natitiyak niyang magiging masaya ang pagkikita nila ng dating kabarkada. 

At dating kasintahan. 

April 25, 1988 Liwayway           

PAGTALUNTON SA MGA YAPAK NG PANGINOON


PAGTALUNTON 
SA MGA YAPAK NG PANGINOON

Para sa buwang ito ng Kwaresma, isang tagasubaybay, si R. Estrada, ang buong-pusong ibinahagi ang kanyang hindi malilimutang karanasan sa sinamahang pilgrimage sa Holy Land sa Israel.  Sa mga nakarating na rito, ang salaysay ay isang pagbabalik-tanaw.  Sa mga hindi pa, ito ay isang pangarap na nais matupad sa hinaharap.

Ang ilang bahagi ay sa sariling pananalita niya.  Sa kabuuan, ang salaysay ay hinalaw.

Unang Araw, Linggo, ika-9 ng Oktubre
:  Siyam na oras ang nilipad ng eroplano ng Qatar Airways mula Manila hanggang Doha, Qatar.  Apat na oras, kasama ang stopover, dumating sila sa Amman, Jordan kung saan sinalubong sila ng tour guide na si John.  Mula kay John, nalaman nila na ang unang pangalan ng bansa ay Kaharian ng Hashemite; may populasyon na 5 milyon, third world country, turismo ang pangunahing industriya at ang kasalukuyang hari ay si Abdullah II, anak na lalaki nang namayapa ng si Haring Hussein.  Ang hindi sinabi ni John ay kung magkano ang isang bote ng mineral water sa hotel, na 2 Amercan dollars pala.  Kaya naghanap sila ng grocery kung saan 50 cents lang ito.  Ang pera dito ay Jordanian dollar, 1.50 sa US dollar ang halaga.

Ang unang hotel na tinigilan nila noon, ang Days Inn, makalipas ang isang buwan ay isa sa tatlong hotel na nilusob ng mga suicide bombers. Nakabalik na sila sa Pilipinas nang mangyari ito.  (Gayunman, nanghilakbot din kami.  Ano kaya't nangyari iyon nang mga araw na nakatira kami sa naturang hotel?) Makalipas ang isang oras mula sa kanilang pagdating, nagdaos ng misa ang kasama nilang pari.

Pangalawang araw, Lunes, ika-10 ng Oktubre
: Ang routine nila sa buong panahon ng pilgrimage ay hindi nagbabago.  Wake up call sa alas seis y media, almusal sa alas siyete, at lakad sa ikawalo saan man ang patutunguhan.  Mahigpit ang iskedyul, di pwede ang mabagal, di pwede magpainin sa kama o magtagal sa banyo.  Sa van na lamang matulog kung gusto.

Sa Immigration sa Israel, may kasama pa silang pinigil, mabuti at naayos naman at sila ay nakaalis.  Napansin lamang nila, daming bangaw na nagliliparan at dumarapo pa sa kanila.

Sinalubong sila rito ni Samir, isang Palestinong Katoliko, nag-aral ng Teolohiya at halos kabisado na ang buong Bibliya, lisensiyadong tour guide, may calling card kung saan mababasa ito:  Ibinabahagi ko sa inyo ang Holy Land.  Kung saan ipinanganak ang Panginoon. Nabuhay, Namatay at Nabuhay na Mag-uli.


Ang Paglalakbay:  Nadaanan nila ang Jericho, pinakamatandang lunsod sa buong daigdig kung saan tinalo ng hukbo ni Josue ang mga kalaban. (Josue, Kabanata 5, 6 at 7) ayon sa Lumang Tipan.  At kung saan pinagaling ng Panginoon ang bulag na si Bartimeus (Marcos 10:46-52) at setting ng talinhaga ng Mabuting Samaritano.  Tumigil rin sila sa puno ng sikamoro na may 2,000 taong gulang na ayon sa marker na nakakabit sa puno.  Uri ito ng kahoy kung saan umakyat si Zaqueo upang makita siya ng Panginoon habang nagdaraan sa Jericho.

Dito na sila naghanap ng makakainan ng tanghalian at ng W.C. (na C.R. sa atin) Ang  pera dito ay shekel na 4.20 sa isang US dollar ang katumbas.

Ang Paglalakbay:  Tumigil sila sa Bundok ng Tabor na ayon sa Bagong Tipan, dito nagbagong-anyo si Hesus.  Nakatayo ngayon dito ang Simbahan ng Transfiguration.  Tampok sa altar ang nagdarasal na Panginoon na puting-puti ang damit.  May tig-isang kubol sa loob ng simbahan na kinalalagyan ni Moises at ni Elias.  Nagmisa ang pari sa kubol ni Moises.  (Walang ibang tao maliban sa amin.  Damang-dama namin ang Misa.)

Mula rito ay nagtungo sila sa Tiberias, sa pangalawang hotel na tinirahan nila, ang Jordan River Hotel.

Pangatlong Araw, Martes, ika-11 ng Oktubre:  Maraming lakad sa araw na ito at natuto na silang gumawa ng baong sandwich, paraan lamang, wika nga.

Ang Paglalakbay:  Nagtungo sila sa Bundok ng mga Pinagpala – Mount of the Beatitudes sa Tabgha kung saan naganap ang Pagdami ng Tinapay at Isda (Mateo 15:32-38).  Tumuloy sila sa Capernaum na tinigilan ni Hesus sa panahon ng kanyang ministriya.  Nakita nila ang mga labi ng sinagoga kung saan nagtuturo ng mga aral si Hesus sa mga tao, ang mga labi ng tahanan ng biyenan ni San Pedro. at ang iksaktong lokasyon kung saan sinabi ni Hesus kay San Pedro ang mga sumusunod: 

Mapalad ka, Simon, anak ni Jonas.  Sapagkat ang katotohanang ito'y hindi inihayag sa iyo ng sinumang tao kundi ng aking Amang nasa langit.  At sinasabi ko naman sa iyo, ikaw ay Pedro, at sa ibabaw ng batong ito ay itatayo ko ang aking iglesya at hindi makapananaig sa kanya kahit na ang kapangyarihan ng kamatayan.  Ibibigay ko sa iyo ang mga susi ng kaharian ng langit, ang ipagbawal mo sa lupa ay ipagbabawal sa langit at ang ipahintulot mo sa lupa ay ipahihintulot sa langit
(Mateo 16:17-19).  Mula noon, si Simon ay naging Pedro.  Isang tansong estatuwa ni San Pedro ang nakatayo sa lugar na ito.

Pagkatapos ay nagtungo sila sa Ilog Jordan kung saan bininyagan sila ng kasamang pari.  Nakita nila ang dagat ng Galilea na hindi naman talagang dagat kundi isang lawa.  Sumakay sila sa bangkang katulad ng sinakyan ni Hesus at ng mga apostoles.  Dito nila pinagana ang kanilang imahinasyon: sa lawang iyon lumakad si Hesus sa ibabaw ng tubig, kung saan pinatahimik niya ang daluyong at kung saan sinabi sa kanyang mga alagad:  Ilagay ninyo ang inyong lambat sa malalim na bahagi.

Nang malaman ng may-ari ng bangka na Pilipino sila, pinatugtog nito ang Bayang Magiliw, na sinabayan nila ng pag-awit, saka nagbigay sila ng tip.  Sa restoran sa gilid ng lawa sila nananghalian ng Peter's fish, tilapya dito sa Pilipinas.

Nagmisa ang kasama nilang pari sa Cana, kung saan ginawa ni Hesus ang himala ng tubig na naging alak.  Dito rin ginanap ang muling pagpapakasal ng mga dalawang pag-asawahang kasama sa pilgrimage, kasama ang nagsasalaysay rito.  (Malaking biyaya ang tinanggap namin sapagkat ang muli naming pagpapakasal ay nangyari sa Cana.  Apatnapung taon na kaming kasal.) 

Pagkatapos nito ay tumuloy sila sa simbahan kung saan naganap ang pagbati ng Anghel Gabriel sa Birheng Maria na ito ang pinili upang ipaglihi at ipanganak si Hesus.

Pang-apat na araw, Miyerkules, ika-12 ng Oktubre:  Ang unang destinasyon nila sa araw na ito ay ang simbahan ng Stella Maris o Mount Carmel, malapit sa Mediterranean Sea. Nasa Lumang Tipan ito sa 1 Mga Hari 18:19 kung saan isinasaad ang pakikipaglaban ni Elias sa mga propeta ng Baal.  Nagmisa rito ang kasama nilang pari, kasama ang isang pari na taga-Slovenia.  Nagkita sila ng ilang Pilipinong galing Amerika at nagkumustahan.  Sa isang kibutz, isa sa mga kooperatiba ng magsasaka sa Israel sila nananghalian.  Kasama sa kinain nila ang goulash, isang uri ng sabaw o sopas na may karne ng baka, sari-saring gulay at hinaluan ng paprika.

Ang Paglalakbay:  Nagdaan sila sa Tel-Aviv patungong Herusalem, sa daang malapit sa gilid ng dagat na bahagi ng Mediterranean Sea kung saan nakita nila ang mga taong naliligo at nagbibilad sa araw.  Huminto sila sa Observation Plaza upang makita ang mga tanawin.   Ang sabi ni Samir, ang Herusalem daw ay napaliligiran ng apat na bundok:  Bundok ng Oliba, Bundok ng Moriah, Bundok ng Zion at ang bundok ng Scopus (kung saan sila naroon.)  Mula doon ay tanaw na tanaw ang kabuuan ng Herusalem.  Napakagandang tanawin. 

Tumuloy sila sa Addar Hotel kung saan sila namalagi ng tatlong sumunod na araw.

Panlimang Araw, Huwebes, Oktubre 13:
  Sa araw na ito, natapatan nilang ipinagdiriwang ng mga Hudyo ang isa sa mga dakilang kapistahan nila, ang Yom Kippur o Day of Atonement.

Ang Paglalakbay:  Dinala sila at iniwan ng driver ng van sa may pintuan ng isang lugar patungo sa Bundok ng Oliba.  Kahulugan: maghapon silang maglalakad, hanggang sa makabalik sa hotel.  Sapagkat nanatiling nakasara ang pinto, nagpasiya silang tumuloy na sa iba pang lakad.  Nagpunta sila sa Kapilya ng Pag-akyat sa Langit ng Panginoon  at nakita nila ang cast ng mga yapak ni Hesus..  Doon sa lugar na iyon kung saan talagang umakyat sa langit ang Panginoon na nasaksihan ng mga apostoles, (Marcos16:19)  (Paano namin maipaliliwanag ang nararamdaman namin noon?)

Nagtuloy sila sa simbahan ng Dominus Flevit, na ang kahulugan ay nanangis  ang Diyos, na nasa gilid ng bundok ng Oliba.  Sinasabi sa Lucas 19:41-44. “Nang malapit na siya sa Herusalem at matanaw niya ang lunsod, ito'y kanyang tinangisan.  Sinabi niya, 'Kung nalalaman mo lamang sa araw na ito kung ano ang makapagdudulot sa iyo ng kapayapaan. Nguni't  lingid ito ngayon sa iyong paningin.  Sapagka't darating ang mga araw na paliligiran ka ng  kuta ng iyong mga kaaway, kukubkubin at gigipitin  magkabi-kabila.  Wawasakin ka nila, at lilipulin ang mga anak mo sa loob ng iyong moog.  At ni isang bato'y wala silang iiwan sa ibabaw ng kapwa bato, sapagka't hindi mo pinansin ang pagdating ng Diyos upang iligtas ka.'

Pagkatapos ay tinungo nila ang Basilica of the Agony. Sunod ay sa Crusaders Chapel kung saan ipinanganak ang Mahal na Birhen; sa mga guho sa Batis ng Bethesda.  Dito naganap ang paglakad ng isang paralitikong 38 na taong maysakit na laging nauunahan sa paglusong sa tubig, na sinabihan ni Hesus na tumindig, pulutin ang banig at lumakad.  At nakalakad nga ang paralitiko.

Sumunod ay sa unang dalawang estasyon sa Daan ng Krus o Via Dolorosa – ang Church of Condemnation at Church of Flaggelation, sila nagtungo.  Nagmisa rito ang kasama nilang pari. Itinuloy nila ang pagbisita sa iba pang estasyon ng Krus. Hali-halili silang magkakasama sa pagpasan ng krus na gawa sa kahoy na may kabigatan rin.  Ang daang tinalunton nila ay punung-puno ng turista na namimili sa mga nakahalayhay na basar sa gilid.  Maingay.

Pagsapit nila sa pinaka-kalbaryo na pinagtayuan ng Krus at pinagpakuan ni Hesus ay lumuhod sila at dinama ng mga kamay ang lansangan.  Pagkatapos ay sa Sepulkro at sa yungib na ari ni Jose ng Arimathea kung saan ang Katawan ng Panginoon ay inilibing.  Bumili sila ng larawang kuha ng isang potograpo kahit mukha silang lantang gulay sa pagod.  Naglakad sila pauwi at pagdating sa hotel ay naligo at nagbabad.

Pang-anim na araw, Biyernes, Oktubre 14
:  Nagising sila pagkatapos ng mahimbing na pagtulog nang nakaraang gabi.  Talagang pagod silang lahat.  Naghihintay na ang van sa labas ng hotel.

Ang Paglalakbay: 
Una sa araw na iyon ang tinatawag na Wailing Wall.  Tinatawag din tiong Western Wall.  Ito na lamang ang natitirang estruktura sa nagibang dakilang templo ng Herusalem na ginawa nang panahon pa ni Haring Solomon.  Winasak ng nga Romano ang Templo ng mga Hudyo noongt 70 AD dahil sa paghihimagsik ng mga Hudyo laban sa  palakad ng mga Romano.

Hanggang ngayon, makikita pa rin ang mga guho ng orihihal na templo.  Ang mga tao'y nagtayo ng mga bahay sa paligid ng noo'y templo.  Sa itaas na bahagi ng templo, tumatayo ang pari at hihipan ang shofar (trumpetang gawa sa sungay ng lalaking tupa), bilang pagtawag sa mga tao upang magdasal.  Ipinatapon  ang mga Hudyo, at bumilang nga ng maraming taon bago sila nakabalik sa Herusalem.  Ang templo ay hindi na muling naitayo pa.

Pinaniniwalaang ang pader o wailing wall ang pinakamalapit na bahagi ng templo sa Holy of  Holies, ang pinakasagradong bahagi ng templo.  Kaya nga doon nagdarasal ang mga tao.  Ang lumang tradisyong  ito na magdasal sa harap ng pader ay nagsimula noong 200-300 AD at sinasabi ng mga rabbi na ang Diyos ay naroroon pa rin.  Naging pinakadakilang dambana ito ng mga Hudyo.

Ang mga Hudyo buhat sa iba't ibang panig ng daigdig  ay dumadalaw sa Wailing Wall.  Marami ang nagsusulat ng mga panalangin sa pilas ng papel at isinusuksok iyon sa mga singit ng pader.  Ang mga lalaki ay nagsusuot ng yamulke (skullcap) bilang paggalang at pagpupugay.  Maririnig ang mga hikbi ng mga Hudyo, dahil hindi na nga naitayong muli ang dakilang templo, kaya ang naging tawag ay “Wailing Wall”.

Kasunod nilang pinuntahan ang simbahan kung saan ipinanganak si Hesus, ang Church of the Nativity.  Lumuhod ilang lahat at ginagap ng mga kamay ang lugar kung saan may palatandaan ng hinigaan ng batang si Hesus.  Isang kasama nila na may magandang tinig ang umawit ng Ave Maria.

Nagmisa ang kasama nilang pari sa Kapilya ng Sancta Elena sa loob ng simbahan.  Tumuloy sila sa Shepherds' Field kung saan nakita ng mga pastol ang Tala ng Bethlehem.  Sumunod ay tinungo nila ang simbahang nakatayo sa lugar kung saan dinalaw ni Santa Maria ang pinsang si Santa Isabel.  Ito ang ikalawa sa Misteryo ng Tuwa.  Nahirapan sila dito dahil paakyat ang lugar at walang sasakyan.  Sa awa ng Diyos, nakarating naman sila at nakita ang mga kuwadro ng pintura ng larawan ng Birhen na binabati ang pinsan, ang Anghel na nagbabala kay San Hose ng balak ni Herodes na patayin ang mga batang lalaki, at ang pagtakas ng Banal na Mag-anak papunta sa Ehipto.

Ang bundok  ng Zion ang sumunod nilang pinuntahan na kinaroroonan ng Dormition Abbey, ang imahen ng Mahal na Birhen na nakahimlay pagkatapos niyang mamatay at ang lugar kung saan umakyat siya sa langit.  Isa ito sa mga dogma ng simbahan na si Papa Pio XII ang naghayag noong November 1, 1950 na “ang Birheng Maria, matapos na magampanan niya ang nakaatas sa kanya sa buhay na ito, ay iniakyat sa langit  – katawan at kaluluwa.”

Nagpunta rin sila sa pinagdausan ng Huling Hapunan ng Panginoon kasama ang mga Apostoles.  At ang pook kung saan itinatuwa si Hesus ni San Pedro.  Ano ba ang naramdaman nila noon?   Mahirap ipaliwanag .  Sapat nang sabihin na masikip sa kanilang dibdib ang Paghihirap at Pagkamatay ng Panginoon, nagpapaala-ala ng Krus na niyakap Niya nang walang pasubali, bilang pagsunod sa kalooban ng kanyang Ama, upang matubos ang sangkatauhan sa  mga kasalanan.  

Pampitong Araw, Sabado, Oktubre 15:
  Nag-checkout na sila sa Addar Hotel.  Pabalik na sila sa Jordan.

Ang Paglalakbay:
  Muli silang dumaan sa Bundok ng Oliba at nakapasok na sila ngayon dahil bukas na ang pintuan.  Tinungo nila ang Simbahan ng Pater Noster kung saan itinuro ng Panginoon sa kanyang mga alaad ang pinakamaganda at pinakataimtim na panalangin: ang Ama Namin.  Sa labas ng simbahan, may mga plake na nakakabit sa pader, at sa iba-ibang lengguwahe nakasalin  ang Ama Namin, kabilang na rito ang Tagalog.

Ang sumunod nilang destinasyon ay ang Dead Sea na ayon sa nabasa nilang literatura, ang pagpunta rito ay isang karanasang espirituwal na hindi malilimutan, isang karanasang nakapag-aangat sa nararamdaman ng katawan at espiritu.

Ang Dead Sea ay may 15 milya sa dakong silangan ng Herusalem..  Ito ay may haba na 75 kilometro, at lalim na 1,500 talampakan sa ilalim ng lebel ng dagat, ito ang pinakamababang lugar sa buong mundo.  Hindi puwedeng mabuhay ang anumang halaman at hayop sa maalat na dagat na ito.  Hindi lulubog ang sinumang lumangoy dito.

Sa ngayon, ang baybayin ng Dead Sea ay lubhang malayo na sa bahaging may tubig.  Noon daw, ang dalampasigan ay higit na malapit sa dagat.  Kahulugan lamang ito na natutuyo ang Dead Sea.  Totoo nga dahil kailangan pa nilang lumakad nang malayo sa ibabaw ng mga mahahabang tablang  tuntungan na nagsisilbing tulay bago makarating sa may katubigan.  Ayon sa kasama nilang pari, ang tubig na galing sa Lawa ng Galilea ay tumutuloy sa Iog Jordan, na tumutuloy naman sa Dead Sea.  Wala nang iba pang madadaluyan buhat sa Dead Sea.  (Sa lugar na iyon, natutuhan ko ang isang mahalagang aral ng buhay.  Ang lawa at ilog ay tagabigay' walang ginawa ang dagat kundi ang tumanggap.  Ang dalawa ay nagbibigay-buhay, kamatayan naman ang dulot ng isa.  Alin ng pipiliin natin, ang magbigay ng buhay, o magbigay ng kamatayan?)

Ang putik daw sa Dead Sea ay mabuti para sa balat, lalung-lalo na sa mukha kaya ilang kasama nila ang lumangoy at inilamos sa kanilang braso at mukha ang putik.

Paglampas nila ng border ng Israel-Jordan, ay natuloy sila sa Mount Nebo na kinamatayan ni Moises.  Nagmisa ang kasama nilang pari sa simbahan doon.  May nakilala pa silang isang Pilipinang  kaya naroroon ay bilang pasalamat sa   pagkakaloob sa kanila ng kanyang asawa ng isang anak.

Sa labas ng simbahan  ay may isang malaking tikin na gawa sa tanso at  isang malaking tansong ahas na nakapulupot doon. Bilang pagsunod sa sinabi ni Yahweh, gumawa si Moises ng tikin na nagpapagaling sa sinumang natuklaw ng ahas at tumingin rito.

Namatay nga si Moises sa lupain ng Moab ngunit  walang nakaaalam ng eksaktong lugar na pinaglibingan sa kanya.

Pagkatapos ng Mount Nebo ay nagtuloy sila sa St. George kung saan nasa loob ng simbahan ang detalyadong mapa ng Herusalem at iba pang banal na pook.  Sa Panorama Hotel sila tumuloy nang gabing iyon.

Pangwalong Araw, Linggo, Oktubre 16:
   Maaga silang nag-check-out sa hotel.  Nang pabalik na sila sa Amman, Jordan, dumaan sila sa Petra isa sa pinakamagagandang bahagi ng kanilang paglalakbay.  Sapagkat limang kilometro ang lalakarin, pinili nila ang sumakay sa tiburin.

Talagang makapigil-hininga ang ganda ng Petra.  Ang Petra ay nasa timog ng Jordan. Ang lunsod ay naliligiran ng matataas na burol at kulay-kalawang na bato na buhat sa buhangin na pinatigas ng mga napakatagal na panahon.  Ang lugar ay medyo mainit.  Ang kulay ng mga bato ay mapusyaw na dilaw o kaya'y pula o rosas o kayumanggi.  Ang mga kulay ay nag-iiba-iba, depende sa sikat ng araw.

Pagkatapos ng abenturang iyon sa Petra, tumuloy na sila pabalik sa Jordan.  Narating nila ang Amman na madilim-dilim na.

Pansiyam na araw. Lunes, ika-17 ng Oktubre:  Check out sa hotel.  Qatar Airways  ang sinakyan nila pabalik ng Maynila.  Martes, Oktubre 18 nang dumating sila.  Home Sweet Home.

Pahabol ni R. Estrada:   Sa panahon ng paglalakbay namin. dala ko ang isang maliit na notebook kung saan itinatala ko ang mga pook na pinuntahan namin sa Holy Land.  May mga sandaling excited ako, at ang ibang pook ay hindi ko nailista, kabilang na rito ang mga sumusunod:

1.  Caesarea.  Sa pagitan ng Tel-Aviv at Haifa, sa kahabaan ng daan sa may Mediterranean Sea, nagpunta kami sa mga guho ng Caesarea.  Isa iyong maliit na pantalan na ipinagawa ni Herodes noong 20 (BCE).  Iyon ang naging kapital ng Hudea.  Nang kapanahunan ng Panginoon, naghari si Poncio Pilato, sa ngalan ng Roma.  Ngayon, ang Caesarea ay isang malawak na guho, na may mga labi noon pang     panahon ng mga Romano, ng mga Byzantines at  ng mga Crusaders.

    Ipinatayo ni Herodes ang isang teatro na may seating capacity na 1500.  Walang ibang tao sa mga guho nang magtungo kami roon.  Naupo ang isang kasama sa isa sa mga likmuan na marahil ay inupuan din noon nina Herodes ani Poncio Pilato. Nahikayat naming muling umawit ang kasama naming may maganang tinig.  Pinagbigyan naman kami at sa malawak na guho ay pumailanlang ang O Sole Mio, a capella.

2.  Sa simbahan ng Visitation, nalimutan ko ring banggitin na may mahigit na apatnapung plake na kinatitikan, sa iba'tt ibang lengguwahe  ang canticle ng Mahal na Birhen, ang Magnificat..

3.  Isa pang lugar na pinuntahan namin ang isang simbahan, malapit sa Dagat ng Galilea, na ipinatayo ng mga Pransiskano noong 1930.  Iyon ang lokasyon kung saan sinabi ni Hesus ang “mapapalad” (beautitudes)) bahagi ng sa Sermon sa Bundok na nakasaad sa ebanghelyo ni San Mateo, 5:5-12... Sa loob ng simbahan ay sa walong stained windows nakatala ang beatitudes:
   
    “Mapalad ang mga aba na wala nang inaasahan kundi ang Diyos, sapagka't makakasama sila sa kanyang kaharian.           
    Mapalad ang mga nahahapis, sapagka't aaliwin sila ng Diyos.

    Mapalad ang mga mapagkumbaba, sapagka't tatamuhin nila ang ipinangako ng Diyos.
    Mapalad ang mga nagmimithing makatupad sa kalooban ng Diyos, sapagka't ipagkakaloob sa kanila ang kanilang minimithi.
    Mapalad ang mga mahabagin. sapagka't kahahabagan sila ng Diyos.
    Mapalad ang mga may malinis na puso, pagka't makikita nila ang Diyos.
    Mapalad ang gumagawa sa daan sa ikapagkaka-sundo, sapagka't ituturing ng Diyos na mga anak niya..
    Mapalad ang mga pinag-usig  sa kanilang pagsunod sa kalooban ng Diyos, sapagka't makakasama sila sa kaharian.
    Mapalad kayo kapag dahil sa aki'y inalimura kayo ng mga tao, pinag-uusig  at pinagwiwikaan ng lahat ng uri ng kasamaan na pawang kasinungalingan.  Magdiwang kayo at magalak, sapagka't malaki ang inyong gantimpala sa langit.  Gayon din ang ginawa ng mga tao sa mga propetang nauna sa inyo.”