Monday, August 27, 2012

SILIP NA KAYO...


SILIP  NA  KAYO...

Silip na kayo sa aking pangakong nobela para sa inyo.  Narito ang kanyang pabalat.  At ang maikling write-up sa lulu.com tungkol sa aklat.  Abangan ang iba pang detalye sa susunod na buwan.
       
            MAHIRAP  BA  AKONG  MAHALIN?




Once again, Evelyn L. Estrella-Sebastian offers you a novel that will touch your hearts, arouse passion and bring back memories of strong family ties. 

This novel is about four people in love.  Love for their family... and love for the beloved.  At one crucial point in their lives, they have to choose which road to take.  A crossroad for Natalie and Gina, the protagonists.  For Celso and Ben, the brothers in love with one woman. 

At stake are a family's reputation, two brothers' relationship, a woman's happiness, and another's honor.

Follow the twists and turns the characters will take in arriving at their decision.  Journey with them, feel what they feel, as they live through the aftermath of this decision which will make their lives so far removed from the ordinary.

Celebrate love as it begins to grow amidst pains and tears and smiles...
Once more, experience that glorious feeling of being in love...

SUTLANG PANGARAP SA LOOB NG ESKAPARATE


Ang kwento sa buwang ito ay tungkol sa family planning.  Huwag ninyong isipin na dahil ito sa pinagtatalunan at pinagdedebatihang RH Bill o sa tinatawag  na Responsible Parenthood.  Naisip ko tuloy iyong sinabi ni Juliet sa Romeo and Juliet ni Shakespeare:

What's in a name?  That which we call a rose
By any other name would smell as sweet:


Na ibig lamang sabihin, kahit ano ang ipangalan sa isang bagay, kung pareho naman ang nilalaman, pareho din!  Kung mabango'y mabango, kung masama ang amoy, masama ang amoy, kung mabantot, e, mabantot!  Ngunit ang lahat ng ito ay depende sa iyong pananaw.  At sa pagkakaintindi rito.   At higit sa lahat, sa iyong paniniwala.

Kaya ko nililiwanag na hindi ito tungkol sa pinag-uusapang panukalang-batas ay sa dahilang taong 1977 pa nang isulat ko at nalathala sa Liwayway ang kwentong ito.  Bagaman noon pa mang panahong iyon, isinusulong na rin ang family planning.  

Basahin ninyo...

SUTLANG  PANGARAP  SA  LOOB  NG  ESKAPARATE


ARAW ng sweldo at tulad nang kinagawian, tinipan ni Elsa ang asawa na manood ng sine.  “May maganda sa Makati.”

“Saan tayo magkikita?”  tanong ni Tony.

“Sa dati.”  ang sagot niya.

At matapos marinig ang pinatunog na halik ng asawa sa kabilang dulo ng kawad ay tatawa-tawang ibinaba ni Elsa ang telepono.

Ang nasa katabing mesa ay agad nagparinig.  “Sine na naman.  Talagang kayong mag-asawa. ang hilig sa sine.”

Kumindat lamang si Elsa.  “Talagang ganoon. Kaunting dibersiyon.”

Umungol ang nasa kinakanang mesa ni Elsa.  “Kaunting dibersiyon, e, cada cambio nanonoood kayo.”

At nagsagut-sagutan na ang mga nasa paligid.

“Paano naman ang gagawin ninyo. e. wala pang tsikiting hanggang ngayon sina Elsa.   E, di libring-libre.”

“Siyanga.  Pero ba't ba naman hanggang ngayon ay wala pa, Elsa?”

Pumiksi si Elsa.  “Ayoko pa, e.

May isang napa-naku po.  “Delikado 'yan.  Baka mainis si Tony, mag-left turn tuloy.”

“Loko mo!”  binalibag ni Elsa ng paper clip ang nagsalita.  “Hindi si Tony.”

Ngunit naumpisahan na ang pambubuska. Kaya upang maiwasan ang pagkapikon, binilisan na lamang ni Elsa ang paglilligpit ng kanyang mga gamit para makaalis agad.
 

USAPAN nila iyon ni Tony.  Usapang marangal, wika nga.  Matagal bago niya napapayag si Tony.  Ngunit dala marahil ng pagmamahal sa kanya, sumunod na rin ito sa kanyang gusto.  Na limang taon bago sila mag-anak.  At hanggang dalawa lamang.

Mayroon siyang dahilan.  Sampu silang magkakapatid.  Siya ang panlima.  Sa kanyang paglaki, tandang-tanda niya.  Ang pinagkalakhang damit ng kanyang Ate ay isusuot ng kanyang Ditse.  Kung may katibayan ang tela  ang damit ay aabot pa sa kanya.  Nang panahong iyon, napakatitibay yata ng tela.  Dahil lagi, umaabot ang damit sa kanya. Laking ngitngit ng kanyang kalooban.

Lagi siyang nagrereklamo sa kaeskwela at kaibigan si Sol.  “Nakakainis.   Pati sapatos,  luma.  'Di na ako nagkaroon ng bago. Laging hand me down.”

Aaluin naman siya ni Sol.  “Pasensiya na lang, Elsa. Talagang ganyan ang maraming magkakapatid. Masaya naman.”

Tumaas ang kanyang kilay. Masaya?  At naalaala niya ang panaghilian ng kanyang mga nakatatandang kapatid sa kung sino ang maglalaba ngayon o mamamalantsa kinabukasan.  Kani-kaniya namang duty o toka ng trabaho, kung bakit laging nagkakalituhan. 

Ang maliliit naman. maya't maya ay nagbababag.  Naingki lamang niyong isa, susuntukin ng pangalawa.  Siyempre gaganti. Natural naman, hindi padadaig ang ginantihan.  Kaya walang katapusang gantihan at iyakan kalaunan.  At paluan. At sasala ang sandok sa palayok, ang kahuli-hulihan ay umaatikabong sermunan. 

Nariyan na ang kanyang ina.  Mahigit lamang kuwarenta, pero mukhang mahigit nang singkwenta.  Sangkaterba na ang pileges sa mukha.  Sa kasesermon. 
“Por Dios por Santo, may Santo Kristo ka man sa dibdib...” ang laging pasakalye nito.  At sunud-sunod na.  “Buti pa noong maliliit kayo, hirap lamang ang katawan ko,  pero ngayon, konsumisyon!”

Nasa high school na siya nang ang nabubuo sa kanyang kalooban ay tuluyang nagkahugis.  Ito'y nang ligawan siya ng isang kaeskwela na nagmula rin sa isang malaking pamilyang tulad ng sa kanila.  Walong magkakapatid sina Jim.

Sabi niya kay Sol.  “Si Jim?  Sangkaterba rin ang mga kapatid.  Ibig sabihin, may posibilidad na magmana sa ama.  At ako?  Kung magmana ako sa nanay ko?”  Kinilig siya sa pangingilabot sa nalalarawang hinaharap.

Sa murang gulang, buo na ang kanyang mga pangarap.  May nais siyang marating.  Ang makatapos ng karera.  Ang makapagtrabaho sa opisina.  Makapag-ipon ng pera.  Magkaroon din ng boyfriend at kalaunan, magpamilya.  Maging isang ina.

Sa bahaging ito, higit ang linaw ng kanyang mga pangarap.  Isa, pinakamarami na ang dalawang anak.  Hindi tulad nilang sampu.  Sapat man ang suweldo ng kanyang ama upang hindi sila sumala sa oras at mairaos ang pag-aaral, hindi pa rin maitatangging naroon ang labis na pagtitipid, ang paghaharimunan, ang kawalan ng karaniwang kalayawan na maaaring tamasahin ng isang pamilya.  Kailan lamang ba sila nagkatelebisyon...

Sa abot ng kanyang kaya, hindi niya nais magdanas ng hirap ang kanyang magiging anak tulad ng hirap na dinanas nila.  Kung dalawa lamang, ang tamang pangangailangan ng mga ito ay maluwag na maibibigay nila.  Ang baby girl ay bibihisan niya ng manipis at maluwang na palda na sa paglakad ba ay nakikita ang cute na panti na puno ng ruffles.  Ang ipasusuot niya ay makintab at malambot na sapatos at may lace ang puting medyas.  Ang lalaki naman, kung malaki-laki na, ay bibihisan niya ng ternong shirt at pants na talagang groovy.  A...  malinaw at nakahugis na ang kanyang mga pangarap.

Tapos na siyang mag-aral sa kolehiyo at pumapasok na sa isang pribadong opisina nang makilala niya si Tony.  Na bumisita agad sa kanilang bahay.

“Ang saya dito sa inyo.”  ang unang sinabi ni Tony nang makita ang pamilya niya.

“Magulo nga.”  sabi naman niya.

At talagang magulo nga.  Bukas ang telebisyon.  May nagkakaingay sa paglalaro ng scrabble.  May walang tigil nang pagtugtog ng gitara.  May kumakanta.

“Pero gusto ko.”  giit pa rin nito.

At siya ay nagtanong.  “Sa inyo ba, ganito rin kagulo?”

Tumawa si Tony.  “Nag-iisa lang akong anak, Elsa.  Malungkot.”

Nakatawa man si Tony ay talagang may lungkot siyang nadama na nanulay sa tinig nito.  Kaya di na niya itinuloy ang kanya sanang sasabihin.  Nag-iisa kang anak.  Ang sarap mo pala.  At hindi niya naiwasang paglaruin sa isipan ang buhay ni Tony sa piling ng mga magulang nito.  Sunod ang layaw sa mga kagamitan.  Walang problema sa pera at sa pag-aaral.  Kayang-kayang tustusan sa paglaki.

Ang pagdalaw-dalaw ni Tony ay humantong sa panliligaw.  At sapagkat mahal rin niya ito, sila'y naging magkasintahan.  Ngunit si Tony, ang gusto ay kasalan agad.

Tumutol siya.  “Beinte uno lang ako.”

Nanunukso si Tony.  “Iyan raw ang perfect age for childbearing.”

Noon niya sinabi kay Tony.  Ang posisyon niya sa pagpapamilya.  “Sampu kami, Tony.  Sampu.  Malaki man ang suweldo ng Tatay noon ay halos hindi rin sumapat.  Lumaki kaming kaalakbay ang pagtitipid.  Ako bilang panlima ay bihirang datnan ng bagong damit o sapatos.  Kung pwede rin lamang gamitin pa ginagamit ko pa ang pinagkalakhan ng mga Ate ko.  Ni hindi ako nakatikim ng parti para sa birthday ko.  Walang sele-selebra sa amin.  Basta, magpapansit si nanay, tapos na.  Hindi sa nagrereklamo ako.  Dahil, kahit ganoon ang buhay namin ay masaya naman.  Kaya lang gusto kong mapaiba naman ahg buhay ng magiging anak ko.   Higit na mainam kaysa dinanas ko.  Higit na mainam ang maibibigay ko.”

Saglit lamang nagmuni muni si Tony.  Madali nitong naunawaan ang ibig niyang sabihin.  Nanunukso pa rin ang kasunod nitong tanong.  “Ilan ba ang gusto mo?”

Sa pagitan ng kurot, sinabi niya.  “Pinakamarami na ang dalawa.”

“Pwedeng tumawad?”

Tatawa-tawang umiing siya.  “Talagang hanggang dalawa lamang.”

At nakasal sila ni Tony na may dagdag pa siyang kondisyon.  Na hindi kaagad sila mag-aanak.  Magpapalipas muna sila ng mga limang taon bago magsimulang magpamilya. 

Hindi na tumutol si Tony.  Marahil ay inisip nitong mapagbabago siya ng isip kapag naroon na. Ngunit buo na ang kanyang loob sa gusto niyang mangyari.  At kakampi niya ang kampanya para sa family planning, sa world population control program na isinusulong noon.  Kung batang nag-asawa, pagpapaliban sa pagsisimulang pagpapamilya.  Kung naumpisahan nang mag-anak, ang wastong pagpapagitan sa pagkakasunud-sunod ng mga bata.  At ang pinakamahalaga sa lahat, ang pagpaplano sa bilang ng iaanak. 

Nakatatlong taon na sila ni Tony.  Nag-oopisina.  Nagtitipon sa banko.  Naghuhulog sa isang lote sa isang subdibisyong kalapit ng Maynila.  May telebisyon sila sa bahay.  Stereo.  Refrigerator.  Mayroon pa silang katulong.  Maluwag silang makapamasyal kung kailan gusto.  Sa mga biyenan niya.  Sa mga magulang niya.  Kung napapansin man niyang giliw na giliw si Tony sa kanyang mga pamangkin, ibinabaling na lamang niya ang paningin sa ibang bagay.  Kung mayroong mga tanong tungkol sa pag-aanak na dinadaan sa tawa ni Tony at ang tawa'y nagiging hungkag, nauuwi sa isang ngiting pilit at mapakla, sisingit na lang siya at  iibahin ang usapan.

Siya ay nasisiyahan sa takbo ng kanilang buhay.  Sa kabila ng kawalan ng anak.  Tulad ngayon.  Manonood na naman sila ng sine.
 

NATAGALAN si Elsa bago nakarating sa pook tipanan nilang mag-asawa.  Wala si Tony sa lugar na malimit na tinatayuan nito sa paghihintay sa kanya. Tuluy-tuloy siya sa Books and Magazine section.  Dito nagpupunta si Tony kapag nainip sa paghihintay sa kanya.  Ngunit wala si Tony. 

Tinungo ni Elsa ang Hardware Section ng department store.  Mahilig magtitingin si Tony ng mga gamit sa bahay kahit hindi bibili.  Wala rin si Tony dito. Naghabulan ang kanyang mga paa sa pagpunta sa Apparel Section.  Baka may bibilhing tee-shirt si Tony.  Ngunit wala rin.

Buhat sa malayo ay pumailanlang ang tinig ng paboritong mang-aawit ni Tony.  A, sa records. Bumibili ng plaka si Tony.  Masiglang ipinihit niya ang mga paa upang magtungo rito.  At noon niya nakita si Tony.

Ito'y nakatayong nag-iisa.  Hindi alumana ang mga namimili sa paligid.  Naglilibot, nagpipista ang mga mata sa mga panindang nakadispley.  Nalulugod ang mga palad na humahagod sa makinis na salamin ng eskaparate.

Bigla ang paninikip ng dibdib ni Elsa. Mariing kagat ang labi, mabilis niyang tinalikuran ang tanawing natambad sa mga mata.  Hindi ko alam, Tony, ang hiyaw ng kanyang puso.  Hindi ko alam.

Naging bulag siya sa damdamin ng asawa.  Lubha siyang naging masakim.  Tanging sarili ang inalintana.  Nagtago pa mandin sa kampanya ng pagpapamilya.  Sampu kami, Tony. Sampu.  At gusto kong mapaiba ang buhay ng magiging anak ko.  Higit na mainam kaysa dinanas ko.  

Tama. Hindi masama.  Ngunit sa kanyang kaibuturan, sa liblib ng kanyang utak, ang nasa isip niya ay ang karangyaan, ang layaw, ang kaalwan ng pamumuhay na gusto muna niyang maranasan ngayon, sapagkat hindi niya naranasan noon. 

Siya ang una.  Pumapangalawa lamang ang magiging anak niya.  At si Tony ay  nasa hulihan ng linya.  Si Tony, sa pagbibigay sa kanya. Si Tony na nag-iisang anak.  Walang kapatid.  Lumaking walang kasama.  Malungkot, wika nga nito.  At ngayon, tatlong taon nang kasal, ang anak ay isang malabo pa ring pangarap. Na tulad ng mga sutlang pangarap na nasa loob ng salaming eskaparate na malugod na hinahagod ng palad.

Butitos na kulay bughaw at murang dilaw.  Puting lampin.  Binurdahang bigkis.  Mumunting rosas na bulaklak sa manipis na baby dresses.  Isang sanggol.  Isang anak.

Bumalik si Elsa sa lugar na hintayan nila ni Tony.  May nabuo na siyang pasiya.  Sasabihin niya kay Tony, huwag na lang silang manood ng sine.  Umuwi na lang sila agad.  Sapat na ang tatlong taong ipinagpaliban nila.  Handa na siyang magpamilya.  Kahit na dalawa lamang. 

Hulyo 18, 1977  Liwayway

Friday, August 24, 2012

AGOSTO – BUWAN NG WIKA


AGOSTO – BUWAN NG WIKA

Kamakailan ay pinadalhan ako ng kanyang “sharing” ng tagasubaybay kong si R. Estrada, na masipag magsaliksik ng mga paksang makabuluhan na makadadagdag ng   kaalaman ng marami, lalo na ng mga istudyante.  Ito ay tungkol sa kasaysayan ng ating Pambansang Awit. 

Dahil ngayon ay Buwan ng Wika, naisip kong ngayon mainam ilabas ang sinaliksik niyang paksa.  Sa pagkakataong ito ay pupulutin ko lamang ang mga bahaging may kinalaman sa maituturing na ebolusyon ng pagsasalin ng Pambansang Awit mula sa pinagmulan nitong titik sa Wikang Kastila hanggang sa lirikang inaawit nating ngayon.

ANG KASAYSAYAN NG PAMBANSANG AWIT NG PILIPINAS

Sa Pagsasaliksik ni R. Estrada

    NOONG PANAHON ng himagsikan laban sa mga Kastila, sumibol ang hangarin ng mga Pilipino na pinamumunuan ni Heneral Emilio Aguinaldo na magkaroon ng isang pambansang sagisag upang lalong magkaisa ang bayan laban sa mga kaaway.  Bunga nito, kinomisyon niya ang isang piyanista at kompositor na taga-Cavite, si Julian Felipe, na gumawa ng isang martsa para sa mga manghihimagsik.  Iyon ay noong ika-5 ng Hunyo, taong 1898.

    Ang komposisyon ay natapos ni Felipe pagkatapos ng anim na araw at noon ngang ika-11 ng nasabing buwan, ipinarinig ito ni Felipe kay Heneral Aguinaldo at mga tinyente nito.  Pingtibay noon din ang tugtugin at sa simula ay tinawag itong Marcha Filipino Magdalo. (Ang Magdalo ay nom de guerre ni Heneral Aguinaldo.)  Binago ang titulo ng komposisyon at ito'y naging Marcha National Filipino o Pambansang Awit ng Pilipinas.

    Nang sumunod na araw, ipinahayag ang kasarinlan ng bayang Pilipinas, at sa unang pagkakataon ay tinugtog ang Pambansang Awit ng banda ng San Francisco de Malabon.  Sa araw ding iyon unang iwinagayway ang pambasang watawat ng bansa.

    Ang tugtugin ay instrumental at mahigit ding isang taon ang nakalipas bago ito nalapatan ng titik sa pamamagitan ng isang tula na may pamagat na Filipinas na sinulat naman ng isang 23 na taong kawal na si Jose Palma. Ang mga titik ay sa wikang Espanyol.  Ang buong komposisyon – musika at titIk – ay Inilathala noong ika-3 ng Setyembre,  1899, sa La Independencia, isang pahayagan ng rebolusyon.

        Tierra adorada
        Hija del sol de Oriente
        Su fuego ardiente
        En ti latiendo esta.

        Tierra de amores!
        Del hereoismo cuna 
        Los invasores
        No te hollaran jamas.
       
        En tu azul cielo, en tus auras
        En tus montes y en tu mar
        Esplende y late el poema
        De tu armada libertad.

        Tu pabellon, que en las lides
        La victoria ilumino
        No vera nunca apagados
        Sus estrellas y su sol.

        Tierra de dichas de sol y de amores
        En tu regazo dulce es vivir,
        Es una gloria para tus hijos,
        Cuando te ofenden por ti morir.

    ANG tinamong “kasarinlan” mg Pilipinas noong ika-12 ng Hunyo, 1898, ay panandalian lamang.  Ang hidwaan naman ng Estados Unidos at Espanya ay nagkaroon ng resolusyon sa pamamagitan ng Treaty of Paris na nilagdaan ng dalawang bansa noong ika-10 ng Disyembre,  1898. (May bisa ito mula ika-11 ng Abril, 1899.)

    Sa ilalim ng tratadong ito, ISINUKO NG ESPANYA ANG PILIPINAS SA ESTADOS UNIDOS SA HALAGANG DALAWAMPUNG MILYONG DOLYAR ($20,000,000.00). Ang Treaty of Paris ay panimula rin ng pagiging kapangyarihang kolonyal ng Estados Unidos.   

    Noong Pebrero, 1899, pinangunahan ni Heneral Emilio Aguinaldo ang pakikibaka laban sa mga Amerikano.  Ang panibagong paghihimagsik na ito,  nasimulan noong ika-4 ng Pebrero, 1899, ay naging madugo-- higit na marami ang nabuwis na buhay dito kung ihahambinbg sa pakikidigma sa mga Kastila.  Nagwakas ang rebolusyon nang madakip si Heneral Aguinaldo sa Palanan, Isabela noong ika-23 ng Marso, 1901.
 
    Ang pamahalaang sibil ay itinatag ng mga Amerikano mula noong 1901, sa ilalim ni William Howard Taft bilang unang Amerikanong Gobernador Heneral sa Pilipinas. Ipinahayag ang English bilang opisyal na lengguwahe, Anim na raang guro ang inangkat, sakay ng barkong USS Thomas.

    Noong ika-8 ng Setyembre, 1907, nagkaroon ng batas na tinawag na Flag Law (Act No. 1696).  Itinalaga ng batas na ito ang pagbabawal na gamitin ang watawat ng Pilipinas o anumang pambansang watawat, mga banners at iba pang simbolo, lalo na yaong may kinalaman sa Katipunan. Gayundin, ipinagbawal ang pagpapatugtog o pag-awit ng pambansang awit ng Pilipinas.  Pinawalang bisa ang batas na ito noong 1919.

    Noong dekada ng 1920s, naisipan ng kolonyal na gobyernong Amerikano ang pagsasalin ng pambansang awit sa Engish, buhat sa orihinal nitong mga titik na Espanyol. Ang unang pagsasalin ay ginawa ni Paz Marquez Benitez ng Unibersidad ng Pilipinas, na isa ring makata.  Nguni't pinakapopular na salin na tinawag na Philippine Hymn ay ang isinulat  ng noo'y senador na si Camilo Osias at isang Amerikana, si Mary A. Lane.  Ang salin ay isinabatas ng Kongreso ng Pilipinas noong 1938.  Ang salin na ito sa English ay ang sumusunod:

        Land of the morning
        Child of the sun returning
        With fervor burning
        Thee do our souls adore.

        Land dear and holy
        Cradle of noble heroes
        Ne'er shall invaders,
        Trample thy sacred shores.

        Even within thy skies
        And through thy clouds
        And o'er thy hills and seas
        Do we behold thy radiance, feel the throb
        Of glorious liberty

        Thy banner dear to all our hearts
        Its sun and stars alight
        Oh, never shall its shining field
        Be dimmed by tyrant's might.

        Beautiful land of love, O land of light
        In thine embrace 'tis rapture to lie,
        But it is glory ever, when thou art wronged
        For us, thy sons to suffer and die.   

    ANG PAGSASALIN sa sariling wika ay sinimulan noong 1940s.  Ang unang pagsasalin ay may pamagat na Diwa ng Bayan (1943) na inawit noong panahon ng pananakop ng mga Hapon, na ang titik ay ganito:               

        Lupang mapalad, na mutya ng silangan,
        Bayang kasuyo, ng sangkalikasan.
       
        Buhay at yaman, ng kapilipinuhan
        Kuha't bawi, sa banyagang kamay.

        Sa iyong langit, bundok, batis, dagat na pinalupig,
        Nailibing na ang karimlan, ng kahapong pagtitiis.

        Sakit at luha, hirap, dusa at sumpa sa pagaamis
        Ay wala nang lahat at naligtas, sa ibig manlupig.

        Hayo't magdiwang lahi kong minamahal,
        Iyong watawat ang siyang tanglaw'
        At kung sakaling ikaw ay muling pagbantaan,
        Aming bangkay ang siyang hahadlang.

    Sinundan naman ito ng O Sintang Lupa ni Julian Cruz Balmaceda, Ildefonso Santos at Francisco Caballo.  Ito ang naging pambansang Awit noong 1948:

        O sintang lupa, Perlas ng Silanganan
        Diwang apoy kang sa araw nagmula.

        Lupang magiliw, pugad ng kagitingan,
        Sa manlulupig, di ka papapaslang

        Sa iyong langit, simoy, parang, dagat at kabundukan
        Laganap ang tibok ng puso, sa paglayang walang hanggan.
        Sagisag ng watawat mong mahal, ningning at tagumpay,
        Araw't bituin niyang maalab, ang s'yang lagi naming tanglaw.
        Sa  iyo Lupa ng ligaya't pagsinta, tamis mabuhay na yakap mo,
         Datapwa't langit ding kung ikaw a apihin
        Ay mamatay ng dahil sa 'yo.
   
    Sa termino ng Pangulong Ramon Magsaysay, nagtayo ng isang komisyon ang noo'y Kalihim ng Kagawaran ng Edukasyon Gregorio Hernandez upang rebisahin ang titik ng salin sa Tagalog.  Noong May 26, 1956, ang Pambansang Awit, ang Lupang Hinirang, ay inawit sa wikang Pilipino.  Mayroon pang mga ginawang ilang maliliit na pagbabago na ginawa noong 1960s, at ang bersiyon na ito, na ginawa naman ni Felipe Padilla de Leon ang siya nating ginagamit ngayon.

                LUPANG HINIRANG

                Bayang magiliw,
                Perlas ng silanganan,
                Alab ng puso,
                Sa dibdib mo'y buhay.

                Lupang hinirang,
                Duyan ka ng magiting,
                Sa manlulupig,
                Di ka pasisiil.

                Sa dagat at bundok,
                Sa simoy at sa langit mong bughaw
                May dilag ang tula
                At awit sa paglayang minamahal..
               
                Ang kislap ng watawat mo'y
                Tagumpay na nagniningning'
                Ang bituin at araw niya,
                 Kailan pa ma'y di magdidilim.

                Lupa ng araw,
                ng luwalhati't pagsinta,
                Buhay ay langit
                sa piling mo.

                Aming ligaya       
                na 'pag may mang-aapi
                Ang mamatay
                nang dahil sa iyo.
 
    Ang salinwika sa Pilipino ay pinagtibay ng batas na kumakatawan sa mga bagong simbolo ng ating bansa noong 1998 sa ilalim ng Republic Act No. 8491 o ng Flag and Heraldic Code of the Philippines.

    Itinatalaga ng Seksyon 35 ng Republic Act 8491 na ang titulo ng Pambansang Awit ng Pilipinas ay Lupang Hinirang.  Ang Seksyon 36 naman ay maliwanag na sinasabi ang mga titik ng Lupang Hinirang. Sinasabi din ng batas na ito ay dapat awitin sa wikang pambansa sa loob o sa labas ng Pilipinas.    

At ito ang kasaysayan ng ating Pambansang Wika mula sa titik niyang Kastila hanggang sa salinwika sa Pilipino.  Na siyang inaawit natin ngayon sa lahat ng okasyon o pagtitipon na pinahihintulutan ng National Historical Institute.  Na ayon din sa batas, ang pag-awit ay dapat na ayon sa areglo at komposisyon ng orihinal na musika ni Julian Felipe.

Sabi nga ni Gat Jose Rizal, ang hindi magmahal sa sariling wika, higit pa sa hayop at malansang isda!

Kay R. Estrada, tanggapin mo ang mataos kong pasasalamat sa napakaganda mong “sharing”. 
                   



Splendour in the Grass


Isang tagasubaybay ang nagwikang ang tulang Splendour in the Grass ni William Wordsworth na naka-post dito na isa sa mga ibinahaging paboritong dayalog o linya ay parang tumutugma sa nangyaring maagang pagkawala ng Kalihim Jesse Robredo sa piling ng kanyang pamilya at mga kababayan.  

Muli, narito ang unang bahagi ng tula.   Namnamin at isaloob ang isinasaad nito.

Splendour in the Grass 

 What though the radiance
 which was once so bright
 Be now for ever taken from my sight,
 Though nothing can bring back the hour
 Of splendour in the grass,
 of glory in the flower,
 We will grieve not, rather find
 Strength in what remains behind;

Thursday, August 23, 2012

AGOSTO 2012


AGOSTO 2012

May nagbiro sa akin, ang Agosto raw na buwan ng  aking kapanganakan at tatlo pang miyembro ng aking pamilya, ay buwan ng maraming kaganapang pang-ulong balita sa mga pahayagan, radyo at telebisyon.  Maligalig.  Madugo. Malagim.

Noong araw, natatak ang buwang ito – Agosto – sa isipan ng mga Pilipino nang sumabog ang isang bomba sa Plaza Miranda sa Quiapo habang ang Partido Liberal ay nagdaraos ng isang malaking pagpupulong.

Nang makalipas ang ilang taon, muling ginimbal ang lahat sa nangyari kay Ninoy Aquino sa nasabing buwan rin ng Agosto, na gumising at naging mitsa ng pagbabago sa bansa. 

Sa kasalukuyan naman, ang kamalayan ng lahat ay natutok sa nangyaring sakuna, pagbagsak ng sinasakyang eroplano, ng isang miyembro ng gabinete ng pangulo ng bansa, si Kalihim Jesse Robredo ng DILG.  Ngayong buwan ng Agosto.

Sa radyo, telebisyon at peryodiko, naging laman ng balita ang lahat sa buhay ng kalihim.  Tunay na kahanga-hanga ang kanyang mga nagawa sa kanilang siyudad ng Naga.  Ipinagluksa ng lahat ang maaga niyang pagpanaw.

Ngunit sa dinami-dami ng mga papuri na narinig at nabasa kong ipinatungkol sa kanya, ang tumimo sa aking alaala ay ang mga sinabi ng kanyang maybahay na si Atty. Leni. 

Sa telebisyon, siya ay larawan ng kapayapaan.  Naroon ang maluwag na pagtanggap sa kalooban nang ayon sa kanya, ay ang itinakdang panahon ng Maykapal para sa paglisan ng kanyang mahal na kabiyak.  Ito na ang kanyang takda, aniya, na may bahid man ng lungkot, ay nakapamilaylay pa rin ang bahagyang ngiti sa mga labi.  Matatandaan raw niya ito bilang isang mabuting asawa, mapagmahal na ama, at tapat na lingkod ng bayan.  Ibinigay nito ang lahat nang maibibigay... sa kanila... at sa bayan.  Kung paanong sila, sa kanilang pamilya ay gayun din. 

Naalaala ko tuloy ang isa kong kwento na matagal nang nalathala sa blog na ito.  Paborito ko ito, kaya agad kong inilagay.  Ang pamagat ay GA'NONG PORSIYENTO NG PAGMAMAHAL, Marso 12, 2008.  Makikita ito sa sidebar.  Pwede rin sa Archive sa taong 2008, buwan ng Marso.  Bisitahin ninyong muli.

Sinulat ko ang kwentong ito dahil sa isang tanong sa akin ng isang kaibigan.  Anya'y gaanong porsiyento raw ba ang ibibigay ko sa aking magiging asawa (dalaga pa ako noon) pagdating ng panahong iyon.  

Nagmamalaki pa ako, sabi ko'y, fifty-fifty.  Siempre.  

Sabi niya sa akin, mali!  

At bakit, mataray kong tanong.  

Kung fifty ang ibibigay mo, sabi niya, malamang na fifty rin ang matatanggap mo.  Kung one hundred ang iyong bigay, buong pusong ibibigay, maluwag sa kaloobang ibibigay, ganito rin ang iyong tatanggapin.

Napaglimi-limi kong tama siya.  At nang dumating ang nasabing panahon, siguro naman, (kung kilala ninyo ang aking partner, pwede sigurong tanungin ito), naging ganito ang prinsipiyo ko sa buhay-may-asawa.  Siyento porsiyento.  O baka 95 minsan.  O 85.  Pero laging pasado.  Like giving one's best.  Bagama't depende sa tumatanggap, one's best may not be enough.  Ngunit kung para sa nagbigay, ay ibinigay mo ang lahat, malinis, maluwag na ang iyong kalooban.

At ito ang naalaala ko sa narinig ko sa maybahay ng yumaong kalihim.  Sa wari ko'y ibinigay nila ang sandaang porsiyento sa isa't isa.  At sa kabila ng pangungulila ngayon at sa hinaharap, napapangiti pa rin sila sa daloy ng magagandang alaala ng kanilang pagsasama at pagmamahalan.

Maituturing silang huwaran ng isang pag-asawahan, ng isang pamilya.

At sa kabila ng nangyaring ito ngayong buwan ng Agosto, may mapupulot pa rin tayong butil ng katotohanang kapupulutan ng aral sa mga naganap at sa mga taong sangkot dito, na maaaring gawing pamantayan ng mga susunod sa kanilang yapak.


Thursday, August 16, 2012

Dagdag sa Paboritong Dayalog at Linya


Ilang maagang dagdag sa paboritong dayalog at linya"

Mula sa isang "grand, old man" - iyan ang tawag sa kanya ng mga taga-Ilocos nang nadestino siya rito noong araw. Si Apo.  Nasa first year college ako nang dahil sa aking apelyido, Estrella, ay tinunton ako ng aking professor sa English, Prof. Bueno, at siya ang nagsabi kung gaano nila pahalagahan ang taong ito.  Na paboritong sambitin ang sumusunod na mula sa tulang "Miller of Dee" ni Charles Mackay, isang British poet.

"I envy no-body--no, not I!--
For I am as happy as I can be;
And nobody envies me." 

Isa pang paborito niya ay galing sa Biblia, John 3:16 - 

"For God so loved the world that he gave his one and only Son, that whoever believes in him shall not perish but have eternal life."

Ito naman ang wika ng isang kaibigan: Eto yung quote na nabasa ko sa Liwayway mula sa isang nobelang isinulat ni Mang Basyong na di ko naman maalala ang title. Di ko ito malimut-limutan. 

 "ANG AWA AY MUMO LAMANG NA NALALAGLAG SA MAYAMANG HAPAG NG ISANG PUSO."

Bukod sa kaibigang hindi malimutan ang isang dayalog sa nobela ni Mang Basyong, na paborito rin ang sumusunod na tula ni William Wordsworth, isang kaiskwelang nasa Long Island at kasalukuyang may karamdaman, ang gustung-gusto rin ito: 


 Splendour in the Grass 

 What though the radiance
 which was once so bright
 Be now for ever taken from my sight,
 Though nothing can bring back the hour
 Of splendour in the grass,
 of glory in the flower,
 We will grieve not, rather find
 Strength in what remains behind;
 In the primal sympathy
 Which having been must ever be;
 In the soothing thoughts that spring
 Out of human suffering;
 In the faith that looks through death,
 In years that bring the philosophic mind.

 Kayo ba, sigurado akong may paborito rin kayong sambitin, kayong mga seniors, lalo na sa inyong mga anak, bukod sa "noong araw, diyes lang ang coke, saka pasahe sa jeep..."

At sa mga kabataan naman, ipasilip naman ninyo sa amin ang inyong daigdig...

Share naman kayo...
 

Monday, August 6, 2012

Paboritong Dayalog O Linya ng Isang Awit


Paboritong Dayalog 
O Linya ng Isang Awit

Minsan, sa panonood natin ng sine o telebisyon, o sa pagbabasa ng isang libro, isang kwento, isang nobela, o sa pakikipag-usap o pakikinig sa isang usapan, may ilang pangungusap, o salita, na tumitimo at naiiwan sa ating alaala.  Kadalasan ay nalilimutan na natin ang mga bagay na nakapaikot sa mga senaryong ito, ngunit umuulinignig pa rin sa ating mga tainga (kahit ito'y nabasa lamang natin) ang mga nasabing dayalog.  

O minsan naman, isang linya ng isang awit, na marahil ay kumakatawan na sa isang yugto o karanasan sa ating buhay.  Tuloy, dumadaloy na ang mga gunita.  O kung minsan pa rin, 'la lang, basta naaalaala o natatandaan natin iyong salita.

Hindi naman pare-pareho ang dating sa atin ng mga narinig o nabasa.  May natawa tayo, may nakapagdulot ng leksiyon sa buhay natin, may nakapagpaisip nang mataman, gumulo sa konsensiya, nagpahupa ng ating damdamin, nagpagunita ng ating nakaraan. 

Narito ang ilang dayalog mula sa mga pelikulang Ingles na masasabi nang “classic”.

Mula sa pelikulang “Casablanca” kung saan kausap ni Humphrey Bogart si Ingrid Bergman.  “Here's looking at you, kid...”  May kasama ako dine sa amin na kapag pinapanood namin ito sa telebisyon o sa paglipat ng channel ay natapatan ang eksenang ito, lagi niyang sinasabayan si Humphrey Bogart, here's looking at you, kid.

Sa pelikulang “Gone with the Wind” kung saan sinabihan ni Clark Gable o Rhett Butler si Scarlett O'hara ng “Frankly my dear, I don't give a damn!”  Ginagamit ng marami kapag gusto nilang sabihin na wala silang pakialam.

Sa “The King and I” nang tinula ni Yul Brynner kay Deborah Kerr ang “Song of the King” kung saan niya sinabing ang mga babae ay tulad sa bulaklak at ang mga lalake ay mga bubuyog, at idineklara niyang “honeybees must be free to fly from blossom to blossom”, however, “blossoms must not ever fly from bee to bee to bee”.  Paborito ito ng mga lalake.

Sa “Two For the Road” sa naobserbahang babae at lalakeng kumakain sa isang  restoran:  “What sort of people sit with each other at a restaurant without even thinking to talk to one another?”  Ang sagot?  “Married people.”  Totoo ba ito sa tunay na buhay?  O totoo nga ba ito?

Sa mga pelikula natin, marami rin at narito ang ilan kong paborito:

Sa “Gaano Kadalas ang Minsan” na tinampukan ni Hilda Koronel:  “Once, twice, thrice, gaano ba kadalas ang minsan?”

Sa pelikula ni Da King, Ronnie Poe:  “Isang Bala ka Lang!”  Kapag inis na inis ka sa isang tao, under your breath, sinasabi mo ito, as if naman...

Rudy Fernandez:  “Trabaho lang ito, walang personalan.”  Pag may gagawin kang may masasagasaan...

Si Dolphy:  “Madali ang kumandidato.  Ano ang gagawin ko pag nanalo.”  Ito ang dapat isaisip ng mga artistang gustong kumandidato.

Si  Erap ba ang nagsabing “weather-weather lang 'yan”?  E. 'yung “she's just a plain housewife...”  At 'yung “what are we in power for?”

At marami pang nakatutuwang dayalog na paboritong sambitin kapag nakasilip ng tamang oportunidad o situwasyon.  Tulad ng “You're nothing but a second rate, trying hard copycat!” ni Cherie Gil.

Ang isang hindi ko malimutan ay sa self-introduction ng mga kandidata sa isang beauty contest dito.  Sasabihin siguro ng isang kandidata:  “It is with great pleasure...”  pero ang nasabi niya ay “It is with glate pressure...”  Ewan ko lang, pero talagang ma-jingle-jingle ako sa pagtawa noon.

Buhat naman sa nakabasa ng aking kwento at  nobelang nalathala sa Liwayway, may natatandaan din sila na kapag nakausap ko'y agad na sinasabi sa akin.  Minsan, iyong pamagat lamang ng kwento, hindi na nila malimutan.  

Tulad ni Mary na sa pambihirang pagkakataon na nagkita kami, agad nitong binabanggit.  Pinakamamahal kita... kaya.  Sunod ay sasabihin niya, I would be true for there are those who trust me, I would be pure for there are those who care...

Mula naman kay Gaying T. R. Na “fan” ko raw siya:  Minahal kita ng isang pagmamahal na  hindi naghihintay ng katugon.  Isang pagmamahal na nakahanda akong ilihim sa habang panahon.  (Kay Gaying, tinutupad ko na ang mithi mong isaaklat ang nobelang “Mahirap Ba Akong Mahalin”.)

Ang paborito naman ng isang tagasubaybay ko sa Liwayway na kaibigan ng isang kaiskwelang nagtatrabaho sa GSIS noon at pinagmulan rin ng ideya ng isang kwentong ginawa ko (“Kandila sa Harap ng Bahay” na siya mismo ang humiling na isulat ko) ay ito:  Mil nueve cientos cincuenta.  Si Dalisay ay bunga at bihag ng nasabing panahon.  Bunga at bihag, gustung-gusto niya ito.  Siguro, dahil marami sa atin ay tunay namang bunga at bihag ng ating nakaraan, ng panahong ating kinalakhan.  Mga childhood inputs ng ating mga magulang, guro, simbahan, na tumimo at naging bahagi ng ating katauhan.  Na nagsusulong sa atin upang magtagumpay.  O sa isang dako ay pumipigil naman at nagiging hadlang.

Buhat sa aking sariling karanasan, mula sa sariling pamilya, narito ang kanilang sagot sa aking mga salitang nagbabadya ng aking nadarama ng mga sandaling sinabi ko ito: 

Kami, nang may pinupunang gawi ng ilang kakilala: Sabi ng aking ama: Naiinggit lamang kayo.  Natutuhan ko rito, na sa mga situwasyon ay ang tingnan o unawain ang kabilang panig.

Ako, nang sabihin kong mabuti pa ang matulog kaysa maglimayong kasama ang barkada: Ang aking kapatid: Kaya mo lang nasabi iyan, hindi mo pa nararanasan ang makipagbarkada.  Naging leksiyon ko rito ay huwag magsalita nang tapos.

Ako, nang sabihin kong madali akong magsawa sa iisang uri ng pagkain, paano na kung tao, paano ko malalaman na ito na nga: Isa ko pang kapatid:  Malalaman mo!  At nalaman ko ngang tunay.

Sa mga awit naman, ang “Impatient Years” ni Frank Sinatra ay naging paborito ko noon.  Siguro, dahil talagang dumadaan ako sa nasabing panahon, the growing-up years.  Kapag kinakanta ko nga ito ay pinapalitan ko pa ang “we” ng “I”.  Alam ninyo ba ito?

I'm going through the impatient years
The years when the day seems twice as long
Restless and sighing and laughing and crying
And dreaming a dream people say is wrong
But I'll journey through the impatient years...

Isa pang awit, “You Keep Coming Back like a Song”.  Buong-buong ibinabalik nito ang panahon ng isang barkadahan.  

Ang inaawit na “Dios Te Salve, Maria...” ay ang panahon ng kabataan at santakrusan.  

Ang theme song sa “The Apartment” ni Shirley Maclaine at Jack Lemmon ay panahon ng pag-oopisina sa isang gusali sa may Carriedo, paggising nang maaga pero nahuhuli pa rin, pagkain ng rasyong naka-pyambrera o pagpapabili sa isang kaopisina (na naging mayor kalaunan sa kanilang bayan sa Bicol) ng pansit sa Panciteria National o Wa Nam.  

O, Bernadine” ni Pat Boone sa panahon ng pagre-review sa UE, kung saan buhay pa naman wari ngayon ang pagkakaibigan ng barkada, kahit naging milyunaryo na many times over ang isa.  

Moon River” sa isang panahong katatapos lamang ng isang bagyong nanalasa sa bansa at baha sa Malolos nang kami ay umuwi. 

At … “Two for the Road”.

Kayo ba, ano ang mga dayalog o awit na nag-iwan ng tatak sa buhay at katauhan ninyo?   Share naman kayo, email me lamang  -

eve.manunulat@gmail.com


Sa pagtingin ko sa stats ng blog na ito, lagi kong nababasa na bukod sa Pilipinas at United States, may bumibisitang taga iba pang bansa, tulad ng Ukraine (marami bang Pilipino doon?), China, Germany at France, bukod sa mga taga-Singapore, UAE, at Russia.  Sana'y makatangap ako ng input mula sa kanila at makilala sila.  Ikatutuwa ko itong tunay.