Wednesday, February 27, 2008

Ang Pag-ibig ni Dalisay, Katapusang Yugto

Ang Pag-ibig ni Dalisay, Katapusang Yugto


PERO si Dalisay ay isang palaisipan. Kung sa ngalan ng pag-ibig, siya ay isang Maria Clara, sagad hanggang buto, ang kasabihan nga, pero sa ibang bagay naman ay makabago siya. Nang mga panahong yaon na ang suot ng karamihan sa amin ay boys shoes ng Gregg, siya ay naka-sandals na very flattering sa kanyang mga paa at mapuputing binti. Nang kami ay mga kimi pang makitalamitan sa mga lalaki, heto na si Dalisay, kabungguang-balikat ng mga crush namin, kakuwentuhan, kasama sa pagkain ng halu-halo sa school canteen. At ang turing sa kanya ng mga ito, one of the guys. Talagang patay-malisya. Pati nga si Ramon, kasama sa grupong ito.

Sinabihan ko si Dalisay. “Nalilito sa iyo si Ramon.”

“Bakit?” ang tanong.

Nagpaliwanag ako. “Hindi niya matiyak ang kanyang kinalalagyan. Espesyal ba siya o isa lang sa marami.”

Humalinghing, namilipit si Dalisay. “Kapatid, alam mo naman kung gaano ko siya kamahal. Dito sa kaibuturan ng aking puso…”

“Tama na,” naiinis kong putol. “Kaso, hindi mo ipinakikita sa kanya. Wala siyang madama na iba ang damdamin mo sa kanya.

Aba, namaywang pa ang Dalisay. “Ipakitang gusto ko siya? Aba, Maria Clara yata ito. Nevah!”

At lumipas ang mga taon. Nang unang sumupling ang pag-ibig ni Dalisay kay Ramon ay bago pa lamang kasasakop ng mga komunista sa Republika ng Korea. Ang presidente pa ng Estados Unidos ay si Truman. Ang popular na awit ay ang Autumn Leaves ni Bing Crosby, Music Music Music ni Teresa Brewer, Cry ni Johnny Ray, Tennessee Waltz ni Patti Page.

Kung saan ang favorite song niya ay So Close to my Heart. Sa kabila ng sangkaterbang kantang sumikat na at natabunan, faithful pa rin siya sa kanyang favorite song na siyang tugtog nang mag-first dance sila ni Ramon noong Junior’s Prom nang kami ay nasa third year pa sa high school. So close to my heart, each night and each day, you’re still in my heart, though you’re far away, Can’t you see I’m lost when you’re not beside me, Every night I dream and wonder…

Ang tanong ko: “Nagtapat na ba si Ramon?”

Nangulupetsay ang mukha, umiling ang bida. “Hindi pa nga.”

Nag-isip ako nang malalim. At muling nagtanong. “Kung mga okasyon, naaalaala ka ba niya?”
Parang bombilyang nagliwanag ang mga mata, inisa-isa ni Dalisay ang mga okasyon. “Tuwing birthday ko, mula noong Peftok incident sa Current Events ni Miss Flores, Christmas, Valentine, mula noon, hanggang ngayon, may card siyang ibinibigay sa akin. Special friend, special girl, special someone. Puwera pa ang bitbit na manggang hilaw, malasebong sampalok, pastilyas San Miguel de-Mayumo, kuwintas ng sampagita, dalaw-dalaw sa dormitoryo, tawag sa telepono….”

Patapos na ang dekada singkuwenta, papasok ang sisenta, wala pa ring nang- yayari. Dumating si Elvis Presley. Namayani ang rock and roll. Pumasok sa eksena si Paul Anka at ang kanyang Diana. Bumalik si Frank Sinatara at ang kanyang All the Way. And somewhere along the way, nawala, naglaho sa sirkulasyong ginagalawan ni Dalisay si Ramon.

“Ano ang nangyari?” usisa ko.

Kay lalim ng buntong-hiningang hinugot ni Dalisay sa kanyang dibdib. “Ewan. Unti-unti, dumalang ang mga pagdalaw, ang mga pagtawag sa telepono.”

“Ngayon, paano?”

Ngumiti si Dalisay. Malungkot na ngiti. At ang sagot. “Sabi nga ni Doris Day, que sera, sera, whatever will be, will be.”

At kami ay nangakatapos ng kolehiyo. Nagkatrabaho. Nagkapamilya. Ang iba ay nag-abroad. Nagkahiwa-hiwalay. Nawalan ng balita sa isa’t isa. Ni hindi nag-reunion for so many ywars. Ang una at huli ay ang Silver Jubilee kung saan dumating si Dalisay ngunit wala si Ramon. May asawa na at mga anak si Ramon. At sa kabila ng maraming nagsiligaw, dalaga pa rin si Dalisay. Tapat pa rin at dalisay sa kanyang tanging pag-ibig. Na gustong ipa-immortalize, nais makita sa mga pahina ng Liwayway.

Na sinagot ko ng a…. ewan!

NOON kasi, hindi ko maisip kung ano ang kahanga-hanga sa kanyang pag-ibig. Para sa akin kasi, hindi kahanga-hanga iyon. Katanga-tanga, mas tama siguro. Ngunit sa isang dako, kung pakaiisipin naman ang lahat, ang nais kong bigyan ng sisi, sa kawalan na marahil nang masisisi, ay ang panahong kinalakhan namin. Mil nueve cientos cincuenta! Si Dalisay ay bunga at bihag ng nasabing panahon. Mga matang nakatuon sa ibayo ng dagat. Sa mga nangyayari sa Amerika, sa mga tanyag na awit sa Amerika, sa bawat kilos at galaw ng presidente ng Amerika, sa mga gamit at pagkaing nanggagaling sa Amerika. Mga isipang kolonyal. At tulad ng nasabing panahon, ang panlabas na anyo at kilos ni Dalisay ay makabago, sumusunod sa moda. Ngunit sa kanyang kaibuturan, siya ay isa pa ring Maria Clara. May tapat, dalisay na pag-ibig, Na ipinakalihim-lihim. Ayaw ibunyag. Ni hindi ipinahalata.

Aaminin ko na. Ito nga’y kahanga-hanga.

Liwayway, Hunyo 22, 1987

Friday, February 22, 2008

Ang Pag-ibig ni Dalisay, Unang Yugto

Ang Pag-ibig ni Dalisay, Unang Yugto


SA aming high school reunion, doon ako kinorner nang husto ni Dalisay. Sige na naman, anito, isulat mo naman ang kasaysayan ng aking pag-ibig. Sa Liwayway.
Aling pag-ibig? Ang tudyo ko.
Tumaas ang kilay, at ang tanong. May iba pa ba akong pag-ibig?
Napatango ako. Kasunod ang kibit ng aking mga balikat. Pero por Dios por Santo, ano ba naman ang kahanga-hanga sa pag-ibig mo? Sa tangi mong pag-ibig?
Nagseryoso ang berat. At sumagot. Ang aking pag-ibig ay tapat, hindi kumukupas. Matibay, di magigiba ng panahon. Wagas, tulad ng aking pangalang Dalisay.
Napahagikgik ako. Dalisay. Di magigiba. Naku, ang mais….
Kinurot ako, ang sakit. Sige na naman…
Ano pa ang magagawa ko? Okey, isusulat ko, pero, hindi ko maipangangako na tatanggapin ng pasulatan. At kaunting yabang. Alam mo roon, kahit magaling ang pagkasulat, kung wala namang sinabi, sorry na lang…
Tuwang-tuwa ang kumag. Pero nabigla ako sa kasunod na hiling. Doon mo isulat sa kuwan, ha… sa teen-age love story!
Napahumindig ako. Ano? Teen-age love story? Aber, ang pamagat, True Love, Circa Cincuenta? First Love, Panahon ni Mahoma? A, ewan…


ANO nga bang taon yaon?
Early fifties. May giyera sa Korea. Ipinadala ni President Truman ng Amerika si General Douglas MacArthur bilang Commander ng UN Forces. Ang Pilipinas, may padala ring mga sundalo, ang tawag: PEFTOK. Nang tawagin ngang mag-recite si Dalisay ni Miss Flores sa Current Events at itanong ang ibig sabihin ng PEFTOK, si Ramon, na nakaupo sa kanyang likuran ang nagdikta ng sagot. Na tama naman. Ang kaso’y narinig pala ni Miss Flores ang boses ni Ramon, malaki, mababa, na biglang pumiyok. Nagbibinata na kasi, at nanukso ito.
Naku, iba na nga naman ang may boyfriend, kahit hindi nag-aral, may taga-dikta ng sagot!
Hiyang-hiya si Dalisay. Palibhasa’y maputi, kitang-kita ang pamumula ng pisngi nang mag-blush. Yukung-yuko naman sa pagkakaupo si Ramon. Hagikgikan kaming mga miron.
Nakaupo kami ni Dalisay sa bench na nasa ilalim ng malaking puno ng akasya sa grounds ng main building, naghihintay ng aming service na dyip nang lumapit si Ramon. “Dely, sorry kangina.”
Nagkulay-makopa na naman si Dely, palayaw ni Dalisay. “Ikaw nga riyan, nagturo ka lang, napasama pa.”
Naupo si Ramon sa tabi ni Dalisay. “Okey lang ako. Ikaw nga, ang tingin ko kangina, maiiyak ka…”
Bigla, sumingit ako. “Ayyy… iba na talaga ang mag-boyfriend, nag-aalalahanan. A, sweet mystery of life!”
Nakupo, ang sakit mangungurot ni Dalisay. Mahaba kasi ang mga kuko. Ngunit sa pakiramdam ko, no’ng mga sandaling iyon, isinilang ang isang damdaming hindi na matatakasan ng ating bida.
Ang simula ay crush. Isang bagong salita sa aming bokabularyo. Crush ko si Romy, sasabihin ng isa sa barkada. Ako, si Dilo ang crush ko, agaw naman ng isa. Mga basketball players ng high school ang mga iyon. Ang crush ko ay si Kuwan, ang crush ko ay si Ano. At kani-kaniya kaming crush. At kahit wala, umiimbento na rin, para di masabing abno. Kasi, ang hindi raw nagkakaroon ng crush, hindi normal. At natural, ang crush ni Dalisay ay si Ramon. Pero, lumubog man ako sa aking kinatatayuan, hindi ko ipamamalita kahit kangino. Sabi ni Dalisay, ikaw lang ang nakaaalam.
Sa madlang people, napakaraming crush ni Dalisay. Crush si Amado, ang pinakamarunong sa klase. Crush si Sir, ang teacher sa Science. Crush si Restie, tipong silent water runs deep. Crush si Bogs, galing mag-dribble. Pero, never na never niyang binanggit na crush niya si Ramon. At nag-cross my heart at hope to die ako na walang ibang makaaalam.
Mabait si Ramon kay Dalisay. Kung crush noong una iyong huli, ito ang hindi ko masasagot. Ngunit action speaks louder than words at kung ang pagbabasehan ay ang pakikitungo ni Ramon kay Dalisay, masasabi na ring may katugon ang damdamin ng ating bida.
Tulad noong minsang malakas ang ulan. Parang ibinubuhos. Walang payong si Dalisay. Wala rin akong payong. Halos basang-basa na kami. Eto na si Ramon. “Dely, gamitin mo ang jacket ko. Baka ka masipon.”
At tinanggap ni Dalisay ang jacket. Ayyy, ang sweetah! Ang kaso, si Ramon ang nasipon. Nilagnat. Hindi nakapasok. “Dalawin natin,” ang yaya ko.
Sunud-sunod na iling ang ginawa ni Dalisay.
Ang sagot. “Sa palagay mo ba, kung nagkasakit si Crisostomo Ibarra, dadalawin siya ni Maria Clara?”
Napa-Diyos ko ako. Pero, wala akong magawa. Ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay mga aklat na pinag-aaralan namin sa iskwela. Pag sinabing animo si Maria Clara ang babae, pinakamataas na papuri na iyon. Noon.

(Ano kaya ang mangyari sa pag-ibig ni Dalisay? Abangan ang karugtong at katapusan ng kanyang kwento sa susunod na blog entry.)

Wednesday, February 20, 2008

Pagpili ng Pangalan ng Karakter sa Kwento

Paborito kong pangalan ang Celia, Edna, Ellen sa mga bida kong babai.

Celia – dahil babaing-babai, mahinhin, tagalog na tagalog ang dating.
Edna - dahil gusto ko lang. Siya ang una kong bida sa kauna-unahan kong kwento.
Ellen - dahil parang kuha sa pangalan ko.

Sa lalaki naman ay Ramon, Leo.

Ramon – dahil may kilala kami noon sa dormitoryo na Ramon ang pangalan.
Leo - dahil horoscope ko iyon.

Ang pagbibinyag sa isang karakter sa kwento ay hindi lamang pinagbubuhusan ng isip. Higit na tamang sabihin na ito’y “pinakikiramdaman”. Kapag hindi tama ang pangalan, parang ayaw umusad ng kwento. Hindi madulas ang daloy. Kapag tugma ang ipinangalan, ay, naku, ang pagsulat ng kwento ay parang isang bola ng sinulid na kapag nahawakan at nahila ang simula ay tuluy-tuloy na.

Ang masaya ay ito. Sa isang sumusulat ng kwento, natural nang makatanggap ng mga “request” na ‘oy, isulat mo naman ang aking buhay. O kaya ay ‘oy, gamitin mo naman ang aking pangalan. Mas madaling pagbigyan ang huling kahilingan, kaya mapapansin ng marami na ang aking mga kwento ay may “sprinkling of familiar names”. Depende sa tema ng kwento, doon pumapasok ang kanilang pangalan. Kung tulad ng kwento ng “Pag-ibig ni Dalisay”, mababasa ang mga pamilyar na pangalan ng maraming kaiskwela sa haiskul. Dahil bumabagay rin ito sa background at scenario ng kwento, na high school days.

Ang nangyayari tuloy, dahil sa mga kilalang pangalang nababanggit sa kwento, at sa pamilyar na kapaligirang ginagalawan ng mga karakter sa kwento, akala ng marami na totoo ang nasabing kwento.

Sa lisyang pag-aakalang ito, masasabi ko namang, somehow, the storytelling could be deemed a success.

Saturday, February 16, 2008

ANG PAG-IBIG NI DALISAY

One of my favorites, Pag-ibig ni Dalisay was published in Liwayway on June 22, 1987. I chose this because I felt it somehow gave a “glimpse” of the way we were then.

A few weeks ago, two high school seniors from Ateneo de Manila came to our house to interview me about my stories that won in the Palanca Awards for Literature Contest. This is in connection with their subject in Pilipino on writers and their writings. They went to the Palanca Library in Makati and among so many winners, came to choose me.

As in all other interviews, they asked if the characters I portray in my “kwento” are real flesh and blood people, like Regina, my bida in my winning piece “Si Regina at Ako”. I called Regina, my househelp for almost four decades and who was then busy at the kitchen and introduced the young men to her. Kilig naman si Regina, imagine, mga Atenista, ini-interbyu rin siya.

BUT, generally, my characters are just composite of people I know. Or if ever my character happens to look or sound exactly someone real, the “kwento” where he or she plays bida, is just a figment of my imagination. OR if the “kwento” seems to have a semblance of “reality” in it, one must remember how every writer indulges in what we call “literary license”. In political lingo here in dear, old Philippines, we also call it “dagdag-bawas”.

Kaya, anumang pagkakahawig o pagkakatulad ng karakter ni Dalisay sa isang tunay na tao ay nagkataon lamang at hindi sinasadya (humahaba ba ang aking ilong?). She could be you, she could be your sister, your friend, an acquaintance, or anybody from our past.

And her story could very well be our very own love story!

Abangan si Dalisay!!!

Tuesday, February 12, 2008

Tampuhan by Luna

The painting was by Luna. I saw it on a magazine many moons ago while I was in the hospital after giving birth to a son and fell so very much in love with it. I knew that never in a million years would I ever own such kind of painting. However, years later, this son reproduced it for me in oil on canvass. Now, this painting adorns a wall of my room. Somehow, it can be said that I own a "bit" of Luna, albeit a reproduction, even in the privacy of my home.

Just like memories of days gone by. Of the Fifties. The Sixties. So far away noone cares anymore, not the youth of today.

I remember caring for the times of my parents - their lives, their courtship, their romance and how people lived then - BUT only after they were gone and I could not talk to them anymore. Somehow, I don't want this to happen to my children and to all the children and grandchildren of my generation when they find themselves interested in the "good, old days".

I want them to have a glimpse of what we were. The mores, customs, traditions, way of life, idiosyncracies, biases and prejudices, the joys and heartaches of our times, so very different from today's. All these reflected on the short stories (and novel) I wrote for Liwayway through the years. Just simple love stories of our times. Realistic, hindi ma-drama, totoong nangyayari, hindi happy ending lagi, but somehow, one can identify and relate with the characters and the places. Really nothing pretentious. Hindi pam-Palanca. Just something to pass the afternoon by, kung wala nang mapanood sa tv. Tulad sa probinsiya noon, makapananghali, si Inang o si Nanay ay magbabasa na ng Liwayway o Bulaklak o Sinagtala na pampalipas ng oras hanggang sa maidlip.

In this blog, from time to time, I will put out such short story. Do give me some feedback. And as I have said at the beginning, ABANGAN !!!